سرائیکی قاعدے

رسم الخط دی ڳالھ چلی اے تاں رسم الخط ا چ سب توں وݙا تے بنیادی کم سرائیکی قاعدہ ہوندے، قاعدیں آلے پاسے دید بھنوائوں تاں اساکوں 1893ء ا چ قاضی فخر الدین راضی دا سرائیکی قاعدہ نظر امدے۔ 1942ء ا چ مولانا عزیزالرحمن بہاولپوری دیوان فرید کوں مرتب کرݨ ویلھے ہک کمیٹی بݨائی جئیں سب توں پہلے سرائیکی املا تے سرائیکی حرفیں دی شکل دا فیصلہ کرݨاں ہا ، ایں کمیٹی دے ا چ ٻہوں مہان تے مہاندرے لوک شامل ہن جن  دے وچ مولانا نصیر الدین خرم بہاولپوری، علامہ عبدالرشید نسیم تالوت، مولانا نور احمد خان فریدی، مولوی فیض محمد ریٹائرڈ ڈسٹرکٹ جج، پروفیسر شیخ محمد معین الدین ، پروفیسر دلشاد کلانچوی تے منشی واحد بخش خان بلوچ دے ناں شامل ہن ۔ ایویں 1944ء وچ مولانا عبیداللہ سندھی وی سرائیکی قاعدہ بݨایا جیندا ناں ریاستی زبان دا قاعدہ ہاتے ایں قاعدے کوں 1943ء اچ جمعیت الانصار دین پور خان پور توں شائع کیتا۔ نور احمد سیال وی سرائیکی قاعدے دے حرف بݨائے تے 1953ء وچ اختر وحید انصاری سرائیکی قاعدہ لکھیا ، 1955ء وچ ظامی بہاولپوری سرائیکی قاعدہ لکھیا ۔ ہک قاعدہ   سرائیکی رسم الخط ایجاد کر تے لکھیے ، اے قاعدہ پڑھیجݨ ا چ تاں نی امدا پر انہائیں دا کم نویکلا تے قابل قدر ہے جو اساکوں اپݨے رسم الخط آلے پاسے دھیان ݙویندے، ہک سرائیکی قاعدہ دھریجہ ادبی اکیڈمی دی طرفوں نذیر بذمی شائع کیتے، اے قاعدہ رنگین سوہݨا تے وݙے سائز دے آرٹ پیپر تے ہے۔ ایندے نال نال ہک قاعدہ مہاندرے لکھاری لطیف بھٹی دی طرفوں وی شائع کیتا ڳے جیندے وادھو اکھر ست ہن تے سب توں زیادہ جیرھا سب توں زیادہ جو پڑھیا ڳے تے لکھیجݨ ا چ ورتیا ڳے او پروفیسر شوکت مغل دا سرائیکی قاعدہ ہے کیوں جو ایں قاعدے دے ڈھیر سارے ایڈیشن شائع تھن تے اینکوں سئیں پروفیسر شوکت مغل دے نال رل تے جھوک دی طرفوں ولا ولا چھاپ تے ونڈیا ڳے۔

سرائیکی زبان دے مسئلے تے اوندے آوازیں کوں خاص اہمیت حاصل اے ، ماہرین لسانیات لکھدن جو ’’جیکر کہیں حرف کوںادا کریندئیں ہوئیں ہوا منہ کنوں پرے تئیں ونڄے تاں او ہِکو حرف ہوندے تے اے حرف بھ، پھ، تھ زبان دی ہکی حرکت نال ادا تھیندن‘ ایں سانگے اساں ان کو ں مفرد حرف آکھدوں‘‘۔ جݙاں جو اردو آلے ݙو اکھیں آلی ھ نال بݨݨ آلے ہر حرف کوں مرکب لفظ دا ناں ݙیندن۔ مہاندرے ماہر لسانیات ڈاکٹر ناصر عباس رضوی جنہاں ولایت توں لینگویج تے پی ایچ ڈی کیتی اے، ایں موضوع تے جھوک وچ لکھدے رہ ڳن، انہاں دی ہک کتاب ’’ ٻولی بھوم دی سنڄاݨ‘‘ جھوک وچوں شائع تھی ہئی، احٖ ڈھیر سارے لوکیں سرائیکی زبان تے پی ایچ ڈی کیتی اے او چپ ا ن، انہائیں کوں چہیدے جو سرائیکی زبان خصوصاً سرائیکی آوازاں بارے اپنی تحقیق کوں سامھے گھن آون ۔

سرائیکی سوجوانیں زبان دی اہمیت بارے وی ݙیوائی اے تے سیاسی لحاظ نال اسا کوں ݙسیے جو زبان ہک ایجھا ہتھیار اے جیندے نال صرف سوچ نی جغرافیے وی بدل ویندن، ایں سلسلے اچ اُنہاں غیر ملکی شہریں دے حوالے وی ݙتن تے کجھ مثالیں ا چ اپݨے شہریں آلے پاسے وی اشارہ کیتے۔ ایں کتاب دے صدقے میکوں موقع ملیے جو میں زبان دے بارے دے وچ کجھ ڳالھیں اپݨے پڑھݨ آلے وسیب دے لوکیں نال کراں۔ میݙیاں اے ڳالھیں بھانویں سئیں اسلم رسولپوری دی کتاب توں ہٹ تے ہوون پر انہائیں کوں انج نہ سمجھا ونڄے جو ڳالھ ساری زبان تے اوندی اہمیت دی ہے۔زبانیں ا چ اکھریں دے نال نال ہندسیں کوں وی خاص اہمیت ہوندی اے ، پہلے لیکھا چوکھا، کڑکے رسم الخط ا چ تھیندا ہئی احٖ ایں ڳالھ دی ضرورت اے جو رسم الخط دے نال نال ہندسے وی اپݨے ہوون۔

’’وسیب دے گھاٹے وݨ دی ٹھڈی چھاں ‘‘

حوالہ

·        معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ