سرائیکی خطے وِچ پرنٹ میڈیا
سرائیکی خطے وِچ پرنٹ میڈیا۔ ترقی اَتے مسائل لکھو
از: ڈاکٹر خالد اقبال
سرائیکی خطے وِچ الیکٹرانک اَتے پرنٹ میدیا دی مُکھ ڈکھالی ہِن دی گالہہ ہے۔ الیکٹرانک میڈیا وِچ ریڈیو پاکستان ملتان‘ بہاولپور تے ڈیرہ اسماعیل خان 1970ء توں اپنی نشریات دا آغاز کریندے پئین…… جاں جو سرائیکی روزنامہ’جھوک“ خان پور‘ ملتان‘ 11جون 1990ء کنوں چھپن لگے‘ روزنامہ ”سُجاک“ ملتان 1994ء توں 1995ء تک چھپدا رہئے تے وَل بند تھی گئے۔
ایں کنوں پہلے مختلف اردو روزنامیاں وچ (سرائیکی صفحے/ایڈیشن) وغیرہ چھپدے رہ گئین جینویں جو روزنامہ آفتاب ملتان ایں سرائیکی صفحے/ایڈیشن دے مرتب:تاج الملوک (عامر فہیم) تے معاون مرتب سجاد حیدر پرویز‘ شہریار ناصر (امیر بخش پرہاڑ) ہِن۔ 1983ء وِچ عباس ملک ہوراں وی اینکوں ترتیب ڈیندے رہ گئین۔ روزنامہ امروز ملتان/لاہور دی اَدبی اشاعت وِچ ”روہی روپ“ دے ناں نال سرائیکی لکھتاں چھپدیاں رہئیاں۔ جیندی ترتیب تہذیب مظہر عارف‘ مسیح اللہ جامپوری کریندے رہئیے۔ اِیں طرحاں دے سرائیکی ادبی صفحات‘ روزنامہ ”انقلاب“ کراچی (رحیم طلب)‘ روزنامہ ”پارس“ بہاولپور‘ ادارت:اکرم ناصر‘ روزنامہ تکمیل پاکستان‘ خانپور ترتیب وتہذیب:اشفاق بخاری‘ حبیب اللہ خیال۔ روزنامہ ”دستور“ بہاولپور‘ روزنامہ ”رہبر“ بہاولپور‘ روزنامہ ”ستلج“ بہاولپور‘ روزنامہ ”قومی آواز“ملتان 1988ء تا 1989ء وِچ سرائیکی لوک ورثہ دے ناں نال سرائیکی اَدبی صفحہ چھپدا رہیا۔ جینکوں رفعت عباس تے رحیم طلب ترتیب ڈیندے رہیے۔ روزنامہ ”نوائے وقت“نے بعد وِچ صحافتی ضرورتاں دے پیش نظر ہفتہ وار صفحہ ”روہی رنگ“ چھاپیا۔ سن 2000ء کنوں سرائیکی قومیتی شعور دی ودھدی ہوئی تحریک سانگھے روزنامہ خبریں‘ جنگ‘ پاکستان تے اوصاف نے وی رنگین صفحات سرائیکی ادب‘ تہذیب‘ ثقافت دے ناں نال چھاپن شروع کڑوتے تے ایں بھانگے وِچ صابر چشتی‘ غضنفر عباس‘ محبوب تابش‘ احمد رضوان‘ رازش لیاقت پوری دیاں کوششاں‘ کاوشاں قابل تعریف ہِن۔ اِیں طرحاں دے ادبی تہذیبی ثقافتی صفحات دی وجہ نال سرائیکی تخلیق کاراں‘ فنون لطیفہ نال تعلق رکھن والے لوکاں کوں فن دے اظہار دے مواقع ملین۔ اُردو اخبارات جنہاں نے سرائیکی خطے دے تہذیبی سماجی سیاسی‘ ثقافتی تے اَدبی تناظر دے حوالے نال خلق خدا دے مسائل بارے لکھئیے اور چھاپئے عوامی سطح اَتے اُنہاں اخبارات دی پڑھت وِچ وادھا تھئے 1997ء کنوں روزنامہ خبریں نے ”ملتان“ کنوں اپنی اشاعت شروع کیتی۔ 2002ء وِچ روزنامہ ”اوصاف“ تے وت ”روزنامہ ”ایکسپریس“ تے اُوندے بعد روزنامہ ”جنگ“ نے اپنی اشاعت دا منڈھ بدھیا۔ پر روزنامہ ”خبریں“ دی سرائیکی خطے دے مسائل کوں مؤثر انداز نال بیان کرن پاروں زیادہ اپنائیت ملی ہے تے ہن تائیں جنوبی پنجاب دے وڈے روزنامے دے طور تے چھپدا پئے۔
سرائیکی پرنٹ میڈیا دی اسرگی و چ ہفت روزہ اخبارات نے وی اپنا بھانگا پاتے۔ انہاں ہفت روزیاں وِچ ”جاگ“احمد پور شرقیہ‘ سرائیکی آواز خان پور۔ سرائیکی وسیب بہاولپور۔ اردو ہفت روزے جنہاں وچ سرائیکی صفحات دی جڑت ہئی انہاں وچوں ہفت روزہ ”الاستاد“ خان پور‘ ہفت روزہ ’الشمس‘ ملتان‘ الہام بہاولپور‘ انصاف‘ بہاولپور‘ تھل ٹائمر‘بھکر‘ جلوس مظفر گڑھ‘ شان وطن‘ رحیم یار خان‘ صدائے عوام‘ خانپور‘ صدائے مخدوم‘ خانپور‘ کلیم ملتان‘ ندائے سیال کوٹ‘ نوائے احمد پور شرقیہ‘ یارو۔احمد پور شرقیہ‘ اَتے پئے بہوں سارے شہراں وچوں ایہو سنویں ہفت روزہ اخبار چھپدے پئین۔کجھ مالی حالت پتلی ہوون پاروں بند تھی گئین۔ اے ہفت روزہ اخبار‘ سرائیکی صحافت دے موہری ستارے ہن جنہاں بہوں سارے لکھاریاں‘ تخلیق کاراں‘ شاعراں کوں نمایاں کیتے‘ انہاں دی حوصلہ افزائی تھئی۔ جڈاں تک معلومات دے ذرائع محدود ہن تاں اے ہفت روزہ اخبار غنیمت ہوندے ہِن۔
سرائیکی ماہنامے‘ جنہاں وچوں ”اوتا“ ڈیرہ غازی خان۔ پریت‘ بہاولپور۔ پینگھ‘ جام پور۔ تانگھ‘ ڈیرہ غازیخان۔ تشویش‘ڈیرہ غازیخان۔عصائے کلیم‘ مٹھن کوٹ۔ سرائیکی ادب‘ ملتان۔ سمل‘ احمد پور شرقیہ۔ سنگھار‘ ڈیرہ غازی خان (مانہ احمدائی)۔ سنہیڑا‘ بہاولپور۔ سوجھلا‘ رحیم یار خان۔ فرید رنگ‘ ڈیرہ غازیخان۔ معاشرہ‘ بہاولپور۔ ملت‘ ڈیرہ غازی خان۔ وسیب‘ ڈیرہ غازیخان اَتے ایہوں سنویں پئے بہوں سارے شہراں توں ادبی ماہنامے سرائیکی صحافت خاص طور تے اَدبی ٹور کوں تِکھا کریندے رہین۔ کجھ ماہنامے چھپدے تے بند تھیندے رہین تے کجھ اجاں تائیں اپنا قابل تحسین کردار ادا کریندے پئین۔ جاری راہون والیاں ادبی ماہنامیاں سرائیکی ادب دے سَمّل وِچ خاطر خواہ اضافہ کیتے۔ انہاں ادبی شماریاں وچوں کجھ نے مجلے (Periodicals) دی شکل اختیارکیتی یعنی مخصوص وقفے توں بعد وت ڈکھالی ڈتی جینویں ’سجان‘ اسلام آباد۔ جیون جوگ‘ ملتان۔ سہ ماہی سرائیکی‘ بہاولپور۔ انہاں مجلیاں راہیں سرائیکی ادبی تحریک وِچ نواں ادبی مواد اَتے نویں رجحانات سامنے آئن۔
سہ ماہی و ششماہی تے سالانہ ادبی رسائل تے جرائد وچوں سہ ماہی سرائیکی۔بہاولپور‘ سنجان‘ اسلام آباد۔ بانگ‘ بہاولپور۔ پڑچول‘ میانولی۔ پیت پریت‘ لیہ۔ روہی رنگ‘ خانپور۔ سچار‘ کراچی۔ سدھ سار‘ کراچی‘ سُرت‘ لیہ۔ سنداری‘ ڈیرہ غازی خان۔سنہیڑا‘ احمد پور شرقیہ۔سنہیڑا‘ بہاولپور۔ سنیہا‘ کوٹ قیصرانی۔ سوجھلا بھٹہ واہن۔ سوچاں‘رسول پور۔ گلدستہ سرائیکی‘ ڈیرہ غازی خان۔ محرم راز‘ خانپور۔ وسیب‘ احمد پور شرقیہ۔ مجلہ سویل‘ بہاولپور۔ وسوں ویڑھے‘ ڈیرہ غازیخان۔ جیون جوگ‘ ملتان۔ جیویں ہفت روزہ اخبار‘ ماہنامے ادبی مواد چھاپ کر انہیں اپنا بھانگا پیندے رہ گئین انویں اِی سہ ماہی اَتے ششماہی اَتے سالنامے سرائیکی ادب کوں ترقی پذیر بناون وچ اپنا کردار ادا کریندے پئین۔ بھانویں جو انہاں شماریاں کوں پڑھن والا مخصوص طبقہ ہے پرانہاں شماریاں سرائیکی ادب اَتے سماج وچ تبدیلی دی لہر کوں متعارف ضرور کروائے۔
سرائیکی خطے وِچ سرائیکی صحافت اجاں تائیں مضبوط بنیاداں اُتے ترقی نئیں کرسگی۔ روزنامیاں وِچ ”جھوک“ اَتے ”سجاک“ تے کجھ بئے اخبارات مواد اَتے معیار دے اعتبار نال اپنی حیثیت مستحکم نی کرسگئے۔ ایندی اہم وجہ کمزور معاشی پہلو ہے۔ اتے بئے اخباری صحافت دے نت نویں وسائل دا دستیاب نہ ہون ہے۔ اخباری صحافت‘ صنعت دا درجہ اختیار کرگئی ہے۔ گھٹ تعداد اخبار چھاپن‘خبری مواد‘ لے آؤٹ (مُنہ متھا) دی خوبصورتی دا ناں ہوون دے نال نال اشتہارات دی عدم دستیابی پاروں سرائیکی خطے وِچ صحافت کمزور رہ گئی ہے۔ شروع شروع وِچ سرائیکی اخبارات دے رنگین صفحات ہوندے ہِن جیندی وجہ نال اخبارات وِچ تھوڑی بہوں کشش پیدا تھئی مگر بعد وِچ اوہو وسائل دی کمی‘ پڑھن والیاں دی حوصلہ افزائی نہ تھیون نال مسائل اَتے مشکلات سامنے آندیاں رھیاں۔ روزنامہ ’خبریں‘ دے رنگین صفحے ’وسیب سنگ‘ نے سرائیکی قاری کوں اپنے مواد‘ پیش کش‘ انٹرویوز‘ مباحث‘ اَدبی ثقافتی مکالمے راہیں ضرور متوجہ کیتا۔ اِیندے مقابلے وچ سرائیکی صحافت‘ کمرشل جرنلزم جینویں جو ”اخبار جہاں‘ فیملی میگزین‘ اخبار خواتین دے مقابلے وِچ ٹانواں ٹانواں ہفتہ وار‘ مہینہ وار میگزین چھاپ سگی ہے۔ کوئی مضبوط نیٹ ورک نہ ہون پاروں اِکادُکا میگزین اپنی جاء نی بنا سگے۔
سرائیکی صحافت دے درپیش مسائل وچوں ابلاغ دا ہک وڈا مسئلہ اپنی زبان نال جُڑت دا ہے۔ جیندے وِچ مضبوطی اجاں تک نی آئی۔ کیوں جو سرائیکی زبان ابتدائی پرائمری تے کالج سطح تک نی پجی۔ سرائیکی صحافت دے زیادہ ترقی نہ کرن دی ہک وجہ اخبار‘رسالہ‘ میگزین خرید کے نہ پڑھن دی عادت ہے۔ ایہا وجہ یعنی مالی وسائل دی کمی سرائیکی صحافت دی حوصلہ شکنی دا سبب ہے ڈوجھا حکومتی سطح یا وڈے تجارتی ادارے اشتہارات دی تقسیم وِچ وڈے وڈے اخبارات کوں زیادہ اہمیت ڈیندن۔ آئے ڈینہہ اخباری کاغذدی ودھدی ہوئی قیمت تے پرنٹنگ دے ودھدے اخراجات وی سرائیکی صحافت دے فروغ وِچ رکاوٹ دی وجہ ہِن۔ جینویں جو ہر اخبار دا اپنا حلقہ ء اثر اَتے اُوندے اپنے قارئین ہوندن۔ اَتے اخبار اپنے پسندیدہ لوکاں‘ انجمناں‘ اداریاں دی دلچسپی دیاں خبراں‘ اطلاعات کوں بروقت چھپیندے‘ سرائیکی خطے دی صحافت دا ایہہ پہلو وی بہوں کمزور ہے جو او اپنے حلقہ ء اثر دے قارئین کوں بروقت اطلاعات نی ڈے سگی۔ سرائیکی صحافت تقلیدی روش پاروں وی قاری توجہ نی حاصل کرسگی۔ ہر اخبار دا اپنا تہذیبی‘ ثقافتی‘ سماجی مزاج ہوندے‘ سرائیکی صحافت اِیں مزاج کو سامنے گھِن آون وی کامیاب نی رہئی۔سرائیکی صحافت بہوں ساریاں مشکلات‘ وسائل نہ ہوون دے باوجود ہک مقصد اتے مشن ہے۔ سرائیکی صحافت دا مستقبل روشن ہے۔ سرائیکی صحافت اپنے قاری‘ کارکن صحافیاں کنوں جذبہ تے نویں سوچ دا تقاضا کریندی ہے۔
MubasherKaleem (talk) 13:03, 10 June 2019 (UTC)