سانچہ:منتخب شخصیت

سلسلۂ عظیمیہ دے سربراہ، روحانی اسکالر خواجہ شمس الدین عظیمی، ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ کراچی تے ماہنامہ قلندر شعور فے چیف ایڈیٹر ہن۔ پاکستان دے مختلف اخبارات تے میگزین وچ روحانی ڈاک، خواب دی تعبیر، قارئین دے مسائل تے پیراسائیکالوجی دے عنوان نال کالم لکھے۔ سیرت طیبہ حضرت محمدمصطفی ﷺ، روحانیت، پیراسائیکالوجی تے دیگر موضوعات تے 70 کتاباں تصنیف کیتیاں تے 60 کتابچے تحریر کیتے ہن۔ بہاء الدین زکریا یونیورسٹی، ملتان وچ وزیٹنگ پروفیسر وی ہن۔ روحانی علوم دے فروغ تے عوام الناس دے بہبود کیتے دنیا بھر وچ روحانی مراکز تے پاکستان وچ اسکول تے کالج، لائبریریاں تے ہسپتال قائم ہن۔

تعارف

خواجہ شمس الدین عظیمی، پاکستان دے ممتاز روحانی اسکالر تے سلسلۂ عظیمیہ دے خانوادہ ہن۔ آپ 17اکتوبر 1927ء بروز پیر بمقام قصبہ انبیٹھہ پیرزادگان ضلع سہارنپور (یوپی) بھارت وچ پیدا تھئے۔ آپ روحانی ڈائجسٹ، کراچی تے روحانی ڈائجسٹ انٹرنیشنل (برطانیہ) دے چیف ایڈیٹر ہن تے پاکستان دے مختلف اخبارات تے میگزین وچ روحانی ڈاک، خواب دی تعبیر، قارئین دے مسائل تے پیراسائیکالوجی دے عنوان نال لاتعداد کالم لکھے۔ سیرت طیبہ حضرت محمد مصطفی صلی اللہ علیہ وسلم، روحانیت، پیراسائیکالوجی تے دیگر موضوعات تے ٧٠ کتاباں تصنیف کیتیاں تے ٦٠ کتابچے تحریر کیتے ہن۔ ہݨ تک انگریزی زبان وچ 14، روسی زبان وچ 5، عربی زبان وچ 2، فارسی زبان وچ 1، تھائی زبان وچ 3، پنجابی زبان وچ 1 تے سندھی زبان وچ 4 کتب دا ترجمہ تھی چکا ہے۔

حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی، بہاء الدین زکریا یونیورسٹی وچ وزیٹنگ پروفیسر دے فرائض انجام ݙے چکے ہن۔ آپ دی تصنیف احسان و تصوف اس یونیورسٹی وچ ایم اے اسلامیات دے نصاب وچ شامل ہے۔ اس دے علاوہ ’’سالفورڈیونیورسٹی(U.K)‘‘ دے ڈیپارٹمنٹ آف Rehabilitation وچ ترے کتاباں شامل نصاب رہے ہن۔ پہلی جماعت توں گھن کے اٹھویں جماعت تک کیتے آپ دی تحریر کردہ ’’اسلامیات‘‘ دی کتب پاکستان دے مختلف اسکولاں وچ پڑھائی ویندے پئے ہن۔ آپ نے پاکستان تے بیرون پاکستان دی یونیورسٹیز، تعلیمی تے دیگر اداریاں وچ طالب علماں تے پروفیسر حضرات کوں لیکچرز ݙتے۔ پیراسائیکالوجی تے سیمینارز، ورکشاپس تے بین الاقوامی روحانی کانفرنساں دا انعقاد کیتا۔

سلاسل طریقت دے تحت صوفیائے کرام دے پیغامات تے انہاں دے تعلیمات دے فروغ کیتے لیے آپ نے قلندر شعور فاؤنڈیشن دے زیر اہتمام خانقاہی نظام دی طرز تے مراقبہ ہال دے ناں نال سینٹرز قائم کیتے جنہاں دی تعداد پاکستان وچ 61 تے بیرون پاکستان 23 مراقبہ ہال قائم ہن جنہاں وچ امریکہ، کینیڈا برطانیہ، ہالینڈ، ڈنمارک، روس، آسٹریلیا، تھائی لینڈ تے دیگر ممالک شامل ہن۔ روحانی علوم دے فروغ تے عوام الناس وچ عادت مطالعہ دے فروغ کیتے خواجہ شمس الدین عظیمی صاحب نے پاکستان دے مختلف شہراں وچ عظیمیہ روحانی لائبریریز قائم کیتیاں۔ پاکستان دے علاوہ چند دیگر ممالک وچ وی عظیمیہ روحانی لائبریریز دا قیام عمل وچ آیا۔

آپ نے بحیثیت روحانی معالج ہزاراں افراد نال بالمُشافہ ملاقات کیتی تے بذریعہ خطوط تے فون سروس لکھاں افراد دے مسائل دا حل بلامعاوضہ پیش کیتا ہے۔ آپ دی زیر سرپرستی قائم’’خواجہ شمس الدین عظیمی ایجوکیشنل سوسائٹی‘‘ نے سرجانی ٹاؤن کراچی وچ ٻالاں کوں جدید تعلیمی سہولتاں فراہم کرݨ دی غرض نال عظیمی پبلک ہائر سیکنڈری اسکول قائم کیتا۔ ۔

حالاتِ زندگی

حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دی پیدائش بروز پیر مورخہ 17 اکتوبر 1927ء مطابق 20 ربیع الثانی 1346ھ بمقام قصبہ انبیٹھہ پیرزادگان ضلع سہارنپور یوپی وچ تھئی۔ والدین نے ناں شمس الدین رکھا۔ میزبان رسول ﷺ، حضرت ابو ایوب انصاری رضی اللہ عنہ نال نسبی تعلق دی بنا تے شمس الدین دے ناں دے نال انصاری وی لکھا گیا۔ آپ دے آباء و اجداد صوبہ ہرات، افغانستان توں ہجرت کر کے ہندوستان آئے ہن۔ ایں خاندان دا شجرہ افغانستان دے علاقے ہرات دے مشہور صوفی بزرگ خواجہ عبد ﷲ انصاریؒ (جیہڑے پیر ہرات دے ناں نال وی مشہور ہن) توں تھیندا ہویا حضرت ابو ایوب انصاری رضی اللہ عنہ تک پہنچدا ہے۔ آپ دے والد ماجد دا ناں حاجی انیس احمد انصاری تے والدہ ماجدہ دا ناں امت الرحمن ہے۔ حاجی انیس احمد انصاری معروف عالم دین حضرت خلیل احمد سہارنپوریؒ دے بھتریجے تے مرید ہن۔ حاجی انیس احمد انصاری دے ہاں چار پتراں تے ݙو دھیاں دی ولادت تھئی۔ آپ اپݨے بھراواں وچ تریجھے نمبر تے ہن۔

آپ دے وݙے بھائی (مولانا) محمد ادریس انصاری کئی کتاباں دے مصنف ہن تے انہاں دی کتاب ‘‘میری نماز‘‘ کافی مشہور تصنیف ہے. معروف محترم عالم دین حضرت مولانا خلیل احمد سہارنپوریؒ، حاجی انیس احمد انصاری دے پھوپھا ہن. اس لحاظ نال مولانا خلیل احمد سہارنپوریؒ رشتہ وچ آپ دے ݙاݙا تھئے۔

آپ دا بچپن سہارنپور وچ ہی گزرا۔ تقسیم ہند توں قبل دے دور وچ اسکول کالج دی تعلیم عام نہ ہوندی ہئی۔ ابتدائی تعلیم عموماً گھراں تے تھیندی ہئی یا ول دینی مدارس مسلماناں وچ حصول تعلیم دا ہک اہم ذریعہ ہن۔ آپ دی ابتدائی تعلیم جس وچ اردو تے فارسی دی تعلیم شامل ہئی، گھر تے ہی تھئی۔ آپ دے وݙے بھائی (مولانا) محمد ادریس انصاری اردو تے فارسی وچ آپ دے استاد بݨے۔ قرآن پاک ناظرہ پڑھݨ تے حفظ کرݨ کیتے آپ کوں مدرسہ بھیجا گیا۔ آپ نے 12 سال دی عمر وچ قرآن پاک حفظ کر گھدا۔ اپݨی نوجوانی دے ایام وچ آپ سہانپور توں دہلی آ گئے۔ اتھاں حکیم امتیاز الدین دی طبابت دا بہت چرچا ہئی۔ دہلی وچ آپ نے حکیم امتیاز الدین دی شاگردی اختیار کیتی تے انہاں توں دوا سازی تے نسخہ نویسی سکھی۔ آپ دے وݙے بھائی (مولانا) محمد ادریس انصاری نے دہلی توں ہک رسالہ ’’آفتاب نبوتؐ ‘‘ جاری کیتا تے اپݨے چھوٹے بھائی شمس الدین کوں اپݨی معاونت کیتے آکھا۔ چنانچہ آپ، رسالہ آفتاب نبوت نال منسلک تھی گئے۔ اس دوران آپ نے رسالے دے منتظم تے معاون مدیر دے فرائض سر انجام ݙتے۔ 1946ء دے آخر وچ روزنامہ خلافت، بمبئی تے مولانا اختر علی خان دے اخبار زمیندار وچ قیام پاکستان دے حق وچ مضامین لکھے۔

آپ دورِ شباب (وی سال دی عمر) وچ ہن کہ تقسیم ہند عمل وچ آئی۔ انہاں ݙیہاں آپ پٹیالہ وچ مقیم ہن۔ آپ پٹیالہ توں لاہور آ گئے تے اتھوں ریاست بھاولپور دے آخری شہر صادق آباد آ گئے۔ صادق آباد وچ حصول معاش کیتے ابتدائی طور تے محنت مزدوری کیتی۔ کجھ عرصہ بعد کپڑے دی ہک دکان قائم کر گھدی۔ اس دوران آپ کوں تحصیل دی سطح تے شکر دی ڈیلر شپ مل گئی چنانچہ کپڑے دا کاروبار ترک کر کے آپ نے صادق آباد وچ شکر دی ڈیلر شپ گھن گھدی۔ لیکن صادق آباد وچ آپ دا دل نہ لگا تے بہتر مستقبل کیتے کراچی آ گئے۔ کراچی آ کے حکیم محمد سعید دے قائم کردہ ہمدرد دواخانہ دے شعبہ تشخیص و تجویز وچ ملازمت اختیار کیتی۔ کجھ عرصہ بعد کراچی وچ اپݨے ذاتی کاروبار دا آغاز کیتا۔ قیام پاکستان توں قبل دہلی وچ آپ دے وݙے بھائی مولانا ادریس انصاری رسالہ’’ آفتاب نبوت ‘‘ شائع کریندے ہن۔ آپ کوں ایں کم وچ بہت دلچسپی ہئی۔ 1950-1951ء وچ آپ نے رسالہ آفتاب نبوت کراچی توں جاری کیتا۔ وسائل دی کمی ہئی۔ چنانچہ اس رسالہ دے تقریباً تمام کم جنہاں وچ انتظامی معاملات ،مضمون نگاری ،ادارتی ذمہ داریاں، طباعت ،سر کولیشن وغیرہ شامل ہن، آپ خود ہی سر انجام ݙیندے ہوندے ہن۔ آفتاب نبوت وچ آپ ہک کالم ’’روحانی ڈاک ‘‘دے ناں نال وی لکھدے ہوندے ہن۔ ماہنامہ آفتاب نبوت تقریباً ݙو ڈھائی سال جاری رہا۔

کراچی وچ ہک ݙینہ آپ کہیں دوست نال ملاقات کیتے روزنامہ ڈان دے دفتر گئے تاں اتھاں اتفاقی طور تے محمد عظیم برخیاؒ (معروف بنام قلندربابا اولیاء ؒ) نال ملاقات تھی گئی۔ محمد عظیمؒ دے حسنِ سلوک توں شمس الدین صاحب بہت متاثر تھئے۔ ول انہاں ݙوہاں حضرات دے درمیان ربط ضبط ودھدا چلا گیا۔ اس دوران آپ کوں محمد عظیمؒ دے روحانی مقام و مرتبے دا اندازہ تھیا۔ کجھ عرصے بعد آپ باقاعدہ محمد عظیم برخیا دی روحانی شاگردی وچ آ گئے۔

محمد عظیم برخیاؒ دے درِ معرفت نال وابستہ تھیوݨ دے بعد آپ دی روحانی و صوفیانہ تعلیم و تربیت دا آغاز تھیا۔ آپ نے اپݨے استاد دی خدمت وچ 16 سال تک رہ کے روحانی علوم حاصل کیتے۔ صوفیانہ تربیت دے دوران گزرݨ والی کیفیات تے مشاہدات دے بارے وچ تصوف دے کتاباں وچ تفصیلات مرقوم ہن۔ قلندر بابا اولیاؒ نے روحانیت نال شغف رکھݨ والے اپݨے تمام مریدین دی تعلیم و تربیت فرمائی تاہم اپݨے مرید شمس الدین انصاری صاحب دی روحانی تربیت تے بہت زیادہ توجہ ݙتی۔ اس دوران قلندر بابا اولیاءؒ نے انہاں کوں خواجہ دا لقب وی عطا فرمایا۔ چنانچہ لوگاں نے انہاں کوں خواجہ صاحب آکھݨا شروع کر ݙتا۔ آپ کوں اپݨی روحانی نسبت تے بہت زیادہ فخر ہے۔ ایں فخر دا اظہار انہاں نے اپݨے ناں دے نال عظیمی لکھ کے وی کیتا ہے۔ ایں طرح قلندربابا اولیاء ؒ دے ایں شاگرد کوں لوگ خواجہ شمس الدین عظیمی دے ناں نال ڄاݨن تے پکارݨ لگے۔

1969ء وچ روزنامہ حریت کراچی وچ روحانی علوم تے تصوف دے حوالہ نال خدمت خلق دے کیتے ہک ہفتہ وار کالم بعنوان ’’ روحانی علاج‘ دی اشاعت دا آغاز تھیا۔ اس کالم وچ وی آپ نے اپݨا ناں خواجہ شمس الدین عظیمی ہی لکھا۔ سلسلۂ عظیمیہ دے بانی و مرشد محمد عظیم برخیاؒ (جو قلندربابا اولیاءؒ دے ناں نال مشہور تھئے) 27 جنوری 1979ء کوں واصل بحق تھئے۔ محمد عظیم ؒ دے انتقال دے بعد سلسلہ عظیمیہ دی سربراہی دا مرتبہ اُنہاںؒ دے خصوصی تربیت یافتہ روحانی فرزند حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی کوں ملا۔

حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی نے بحیثیت سربراہ سلسلہ عظیمیہ، سلسلہ عظیمیہ دے پیغام کوں عوام الناس وچ زیادہ توں زیادہ متعارف و روشناس کراوݨ کیتے آپ نے اپݨے مرشد دی زیر سرپرستی انہاں دی زندگی وچ تے بعد از وصال ݙوہاں ادوار وچ نہایت سرگرم کردار ادا کیتا۔ ایں دوران آپ نے اپݨے قلم کوں خوب استعمال کیتا۔ اخبارات و رسائل وچ کالم و مضامین تحریر کیتے۔ ہک ماہنامہ رسالہ روحانی ڈائجسٹ دا اجرا کیتا۔ پمفلٹس لکھے ،کتاباں تحریر کیتیاں۔ روز افزوں پھیلدے ہوئے سلسلہ عظیمیہ دے انتظامی معاملات کوں بہتر طور تے چلاوݨ کیتے اراکین سلسلہ دی روحانی تربیت و تعلیم تے باہمی رابطہ دے کیتے خانقاہی نظام دی طرز تے مراقبہ ہال دے ناں نال ہک تنظیمی و تربیتی ڈھانچہ تشکیل ݙتا۔

80 دے عشرے وچ سلسلہ عظیمیہ دے پیغام دی کشش تے مقبولیت دے باعث ایں سلسلے نال وابستگان دی تعداد وچ تیزی نال اضافہ تھیوݨ لگا۔ انہاں وچ پاکستان دے مختلف شہراں وچ مقیم افراد دے علاوہ بیرون ملک مقیم افراد دی بڑی تعداد وی شامل ہے۔ سالکین راہ طریقت دی تربیت و تعلیم کیتے ہک ادارہ قائم کیتا گیا۔ روحانی علوم تے تصوف دی تعلیم ݙیوݨ والے اس ادارے دا ناں قلندر شعور اکیڈمی رکھا گیا۔ تصوف تے روحانی علوم دا فروغ ،سلسلہ عظیمیہ دی تعلیمات دا تعارف ، انہاں تعلیمات دی تفہیم تے تدریس، اسلامیات، علاج معالجہ تے دیگر موضوعات تے تصنیف و تالیف دا ہک بہت بڑا ذخیرہ ہے جیہڑا حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دے قلم توں نکل کے خواص و عوام دے استفادہ کیتے عام ہے۔ کئی اخبارات و رسائل وچ کالم و مضامین تحریر کیتے ہن۔ انہاں دے علاوہ مختلف موضوعات تے کتاباں دے پیش لفظ تحریر کیتے ہن۔

سلسلہ عظیمیہ دے پیغام کوں زیادہ توں زیادہ لوگاں تے زیادہ توں زیادہ علاقیاں تک پہنچاوݨ کیتے آپ انتھک کوششاں کریندے پئے ہن ۔ سلسلہ عظیمیہ دے پیغام دی تبلیغ ، ارکان سلسلہ دی تعلیم کیتے آپ نے نہ صرف پاکستان دے کئی شہراں دے سفر کیتے بلکہ پاکستان توں باہر وی آپ تقریباً اٹھارہ ممالک دے تبلیغی و تعلیمی دورے کر چکے ہن۔ پاکستان تے بیرون پاکستان کئی جامعات تے دیگر اعلیٰ تعلیمی اداریاں وچ آپ کو لیکچر دے کیتے مدعو کیتا گیا۔ پاکستان تے بیرون پاکستان مختلف ریڈیو تے ٹی وی چینلز توں وی عظیمی صاحب دے پروگرام نشر تھئے۔ سلسلہ عظیمیہ دی جانب توں سلسلے دے ارکان کیتے بالخصوص تے روحانی علوم دے شائق لوگاں دے کیتے بالعموم مختلف تربیتی تے تنظیمی پروگرام آپ دی زیر سرپرستی منعقد تھیندے رہندے ہن۔

بحیثیت مصنف

حضرت خواجہ شمس الدین عظیمی دا ناں پاکستان وچ صوفیانہ افکار دے فروغ و اشاعت وچ نمایاں اہمیت دا حامل ہے۔ آپ نے تصوف روحانیت، پیراسائیکالوجی تے دیگر موضوعات تے کئی درجن کتاباں تے ٻہوں سارے کتابچے تحریر کیتے۔ آپ تقریباً چار عشریاں توں تصنیف و تالیف تے تحریر دے شعبے نال وابستہ ہن۔ آپ نے 1950ء دے عشرے وچ کراچی توں ہک رسالہ ’’آفتاب نبوت‘‘ جاری کیتا جیہڑا ڈیڈھ ݙو سال تک شائع تھیندا رہا۔ اس دے بعد تحریر و تصنیف دے شعبے وچ ہک طویل وقفہ رہا۔ 1969ء وچ روزنامہ حریت کراچی وچ ہک کالم بعنوان ’’روحانی علاج ‘‘لکھݨا شروع کیتا جیہڑا چند ہفتیاں وچ ہی بہت مقبول تھی گیا۔ چند سال بعد آپ نے روزنامہ جنگ (پاکستان تے روزنامہ لندن ایڈیشن) روزنامہ ہفت روزہ اخبار جہاں وچ کالم لکھݨا شروع کیتے۔ علاوہ ازیں روزنامہ جنگ دے مڈویک میگزین وچ آپ نے پیراسائیکالوجی دے زیر عنوان مضامین وی لکھے۔ مذکورہ اخبارات کے علاوہ آپ کے کالم و مضامین کئی ݙوجھے اخبارات و جرائد وچ وی شائع تھئے۔ 1978ء وچ آپ نے ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ کراچی توں شائع کرنا شروع کیتا جیہڑا اپݨے آغاز توں تاحال باقاعدگی نال شائع تھیندا پیا ہے۔ روحانی ڈائجسٹ وچ آپ نے مسائل دے حل کیتے ہک مستقل کالم روحانی ڈاک دے علاوہ نورالٰہی ، نور نبوت دے ناں توں مختصر مضامین ، آواز دوست دے ناں نال اداریئے تحریر کیتے۔ چند سال بعد صدائے جرس دے عنوان نال مضامین لکھݨ شروع کیتے۔ انہاں دے علاوہ مرکزی مراقبہ ہال وچ ہر جمعے کوں تھیوݨ والی محفل مراقبہ وچ آپ دی تقاریر وی بعد ازاں روحانی ڈائجسٹ وچ شائع تھیندیاں رہیاں۔ آپ دا ہک کالم روحانی سوال و جواب دے زیر عنوان ہرماہ ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ وچ شائع تھیندے۔ سیکنڈری کلاسز (جماعت ششم تے ہفتم )کیتے آپ نے اسلامیات دی درسی کتب وی تحریر کیتاں ہن۔