سائنس
مشاہدے تے تجربے نال بݨایا ھویا علم سائنس ہوندے۔ سائنس دے مطالعہ دا علم تے تحقیق ہزاراں سالاں کنوں جاری ہے، زمانے دے نال ایندے وچ بہتری آئی ہے۔
بنیادی طور تے تاں سائنس ہک منظم طریقۂ کار دے تحت کہیں ڳال کوں ڄاݨݨ یا ایں دا علم حاصل کرݨ کوں آکھا ویندا ہے، ایں طرح کہ ایں مطالعے دا طریقہ تے ایں دے نتائج ݙوہیں ہی بعد وچ ݙوجھے وی دہرا سڳدے ہوون یا انہاں دی تصدیق کر سڳدے ہوون یعنی ایویں آکھ گھنوں کہ اوہ قابل تکرار (replicable) ہوون. انگریزی وچ سائنس دا لفظ لاطینی دے scientia تے ایں توں قبل یونانی دے skhizein وچوں آیا ہے جیں دے معنی الگ کرݨا، چاک کرݨا دے ہن۔ مخصوص غیر فنونی علوم جیہڑے انسان سوچ وچار، حساب کتاب تے مطالعے دے ذریعہ حاصل کریندا ہے، کیتے سائنس دے لفظ دا جدید استعمال ستارہویں صدی دے اوائل وچ سامݨے آیا۔
انسان دے سائنسی مطالعے دا سلسلہ زمانۂ قدیم توں جاری ہے (جیں دی تفصیل تاریخ سائنس وچ آسی) تے زمانے دے نال نال ایندے وچ اضافہ تے بہتری تھیندی رہی ہے جیں نے سائنس کوں اوں دی اج دی موجود شکل عطا کیتی۔ آوݨ والے سائنسداناں نے ہمیشہ گذشتہ سائنسداناں دے مشاہدات و تجربات کوں سامݨے رکھ کے ہی نویں پیشگویاں کرݨ دی کوشش کیتی ہے۔ بہرحال سائنس قدیم ہووے یا جدید، بنیادی ہووے یا اطلاقی، ہک اہم ترین عنصر جیہڑا ایں سائنسی مطالعے وچ شامل رہا ہے اوہ اسلوب علم یا سائنسی طریقۂ کار ہی ہے۔ ایہ وی قابل غور ڳال ہے کہ ایں سائنسی اسلوب وچ وی زمانے دے نال نال ترقی تے باریکیاں پیدا تھیندے رہے ہن تے اج کوئی وی سائنسی مطالعہ یا تجربہ اسلوب سائنس تے پورا اترے بغیر قابل توجہ نی سمجھا ویندا۔
سائنس تے فنیات (arts) دی تفریق کجھ ایویں کیتی ونج سڳدی ہے کہ فنیات وچ اوہ شعبہ جات آندے ہن جیہڑے انسان اپݨی قدرتی ہنر مندی تے صلاحیت دے ذریعے کریندا ہے تے سائنس وچ اوہ شعبہ جات آندے ہن جنہاں وچ سوچ وچار، تحقیق تے تجربات کر کے کہیں شے دے بارے وچ حقائق دریافت کیتے ویندے ہن۔ سائنس تے آرٹس دے درمیان ایہ حدِ فاصل ناقابلِِ عبور نی کہ جݙݨ کہیں آرٹ یا فن دا مطالعہ منظم انداز وچ تھیوے تاں ول ایہ ابتدا وچ درج تعریف دے مطابق اوں آرٹ دی سائنس بݨ ویندا ہے۔
سائنس دی تاریخ
لکھو
وسیع معناں وچ سائنس جدید دور توں پہلے تے بہت سارے تاریخی تہذیباں وچ موجود رہی ہے . جدید سائنس اپݨے نقطہ نظر تے کامیاب نتائج وچ نمایاں ہے. کڑے نکتہ نظر دے لحاظ نال سائنس توں مراد 'جدید سائنس' ہی گھدی ویندی ہے . سائنس دے حقیقی معنی علم دے حصول دی بجاے علم دی ہک مخصوص قسم دے ہن۔ بالخصوص ایہ علم دی انہاں اقسام وچوں ہک ہے، جنہاں کوں لوگ ہک ݙوجھے دے نال ونڈ سڳدے ہن۔ مثال دے طور تے، قدرتی چیزاں دے بارے وچ علم درج شدہ تاریخ توں طویل عرصے پہلے جمع کیتا گیا ہئی جیہڑا کہ پیچیدہ تجریدی سوچ دے ارتقا دا باعث بݨا۔
سائنس دیاں شاخاں
لکھوسائنس دے علوم ݙو قسماں وچ تقسیم ہن: طبعی علوم تے حیاتی علوم. ٻیاں کجھ اہم شاخاں ایہ ہن:
سائنس دے بنیادی اصول
لکھوسائنس دے میدان کوں عام طور تے ݙو بنیادی خطوط تے اسطوار کیتا ویندے ، ہک تاں اوہ جیہڑے فطری مظاہرات توں متعلق ہوندن تے علوم فطریہ (natural sciences) سݙیندن تے ݙوجھے اوہ جیہڑے انسانی سلوک (human behavior) تے معاشرے نال تعلق رکھدن تے معاشرتی علوم (social sciences) سݙیندن۔ سائنس دے انہاں ݙوہاں ہی شعبہ جات کوں تجربی (empirical) آکھا ویندے کیونکہ انہاں ݙوہاں وچ جیہڑے معلومات حاصل کیتے ویندن انہاں وچ انسانی تجربات تے مظاہر فطرت دے بارے وچ شواہدات دا ہوݨا لازمی قرار ݙتا ویندے، یعنی انہاں معلومات کوں ایسا ہووݨا چاہیدا اے جیہڑے فردی نہ ہووں بلکہ بعد وچ آوݨ والے سائنس دان یا علما وی انہاں دی صحت دی تصدیق کر سڳن تے انہاں کوں اپݨے مستقبل دے تجربات وچ استعمال وی کر سڳن، ہاں ایہ ہے کہ ایویں کرݨ دے دوران (یعنی گذشتہ تجربی مشاہدات دی تصدیق دے دوران) اوہو ماحول لازم ہووے کہ جس وچ انہاں تجربات کوں پیش کرݨ والے نے کیتا ہئی۔