روہی، تھل، دامان
[اے مضمون سرائیکی شاگرد سانجھ دے رسالہ "سنیہڑا" وچ 1990 دے شروع وچ چھپیا ہئی۔ سُنڄاݨ دے قاری کیتے والا چھاپیا ویندا پئے) روہی‘ تھل دامان اے ترائے ناں ساݙی سُنڄاݨ ہِن۔ روہی اَتے تھل دریاویں دے پار ہِن اَتے دامان اُروار ہے ۔ اِنہیں وچوں دریائے سندھ لنگھدے ۔ اِنہیں دی مشترکہ ڳالھ اے ہے جو اِتھاں رُتاں تُرٹ کے آندین ۔ تُساں روسی ناول پڑھے ہوسن جتھاں پل وچ موسم وڳڑدے اَتے کئی ݙینہہ توڑیں وڳڑدا رَہندے۔ اینویں اِی اِتھوں دے موسم ہِن۔ اِتھاں موسم متضاد اَتے شدّت نال آندن ۔ اے تضاد، اے رُتیں دی ٻلکدی جوانی اِتھوں دے لوکیں اُتے بھرپور اثر سٹیندی ہے۔ ساݙا چوگِرد، چوڳوٹھ، ساݙی شخصیت اتے تجربہ کیتے سوجھل بݨ ویندے۔ اِنہاں پَلیں، گھڑیں دیاں یاداں پتھراُتے لکھی لکیر تھی ویندین ۔ روز دی ڳالھ ہےجو بَگا اَتے کالا واضح تھی کے ذہن وچ آ ویندن ۔ اِنہیں رُتیں دے مَدھ اُتے آوے جیندے وچ رَل وُٹھے ہاسے تاں اے یاد تیر بݨ ویندی ہے ۔ ایہو جھئیں کوئی یاد ہئی جو فریدݨ سئیں آکھیا ہئی ۔
ٻَن مارُو اے تھل مارو اے
نہ کوئی جھوک اے نہ کوئی چارو اے
نہ بھیݙاں ‘ ٻکریاں ‘ چانگھے نیں
تتی نینہہ دے پندھ اڑانگے نیں
اوہو تھل ہا، اوہے جھوکاں اَتے ݙنگریں دے چارو ہَن، اوہے نِت وانگوں بھیݙاں، ٻکریاں، چانگھے جیندا پہلے کہیں مَدھ رُت وچ کہیں نال سنگت تھیا نِت وانگوں بھیݙاں ٻکریاں اَتے اُٹھ ہَن۔ ساراماحول اوہو ہا جے نَہا تاں مارو نَہا ۔ ایں واسطے سب کجھ ہوندین ہوئیں وی کُجھ نَہاٴ۔ او تھل، اوجھوکاں، او بھیݙاں، ٻکریاں، چانگے جنہیں دا پہلے کہیں مَدھ رُت وچ کہیں نال سنگ تھیا ہئی ۔ ہُݨ او مارو بِن ہووݨ، نہ ہووݨ ہکو کجھ بݨ چُکا ہئی۔
دامان سندھ اَتے روہ دی وِچلی دھرتی ہے ۔ اے دیرہ اسماعیل خان دے شہر پہاڑ پورکنوں شروع تھیندی ہے اَتے سندھ دی دھرتی تئیں ونڄ مُکدی ہے ۔ روہی راجپوتانے دے وݙے تَھر دا حصہ ہے ۔ اے کݙاہیں ہسدا وَسدا مُلک ہا۔ ایندے وچ دریائے ہاکرہ وَہندا ہا ۔ اِنہیں تھر دے ٹٻیں وچ اَڄ وی انسانی تہدیب دے آثار مِلدن۔
جݙاں ساوݨ وَسدے، ٹوبھے تارو تار تھی ویندن ۔ اِنہیں ٹوبھیں دے نال آلے ٹٻے وَسوں تھی ویندن ۔ نہ گھر، نہ دَر، نہ کندھ ، نہ چھت، کھلی جاہ اُتے بھیݙاں، ٻکریاں، چانگھے چارو اَتے انہیں دیاں تریمتیں اَتے ٻال نِرمل ریت دے بسترے مݨیندن ۔ پَرّہ پُھٹدے، مَٹیاں دے گُھبکار آندن ۔ ہَنباہ خالی تھیوݨ لڳ ویندن اَتے ٹوبھے دو اَلہڑ جوانیاں ڈھاک اُتے گھڑا رکھ پاݨی بھرݨ ٹُر پوندین۔ راتیں اے انسانی ٹولے قصّے کہاݨیاں سُݨا اَتے ڳا وَڄا کے گُزریندن ۔ ساوݨی وَس پووے تاں لوکیں دے ساوݨ خواب حقیقت تھی ویندن۔ ہر ٹِٻا ساوا تھی ویندے ۔ اے فطرت واسی ہر لیپا پوتی کنیں آزاد اپݨے آپ وچ اَتے آپݨے نال وَسدن۔
ایہو حال چھوٹی سطح اُتے تھل دا ہوندے ۔ تھل دا علاقہ ریتلیں پہاڑیں کنیں شروع تھی مظفر ڳڑھ ونڄ مُکدے۔ اِتھاں نہر آوݨ نال اُٹھ ݙاڳے مُکدے ویندن۔ نہر آوݨ نال ہُݨ اِتھاں او لوک آن وَسین جیڑھے اِتھوں دے دھرتی واسیں کنوں اَنج ہِن۔ روہی ہووے یا تھل دامان ہووے، اِتھوں دے دھرتی واسیں دی رَڳ رَڳ وچ اپݨی بھوئیں دی محبت ہے ۔ کڑکدا اُنہالا ہئی یا خون ڄَما ݙیوݨ آلا سیالا، بھانویں جھکڑ جھولے ہَن یا ٹھڈیاں ہیلاں، اَساں ایں ریت، ایں کُریہہ ایں ݙکھ وچ ڄالئے ۔ اپݨا وطن ‘اپݨا گھر نِہسے چھوڑیا۔ اَساں جے کہیں شہر دو ونڄوں وی ہا تاں او ساکوں پردیس لڳے ہا ۔ ساݙا پیت پریت، ساݙا پَرم بَھرم، سارا اپݨے ٹوئے لو، اپݨے ٹوبھے لو ہئی۔
ہُݨ جݙاں ساݙے اے تِڑ تاݙے، گھٹ لانگھے ساکوں جیوݨ کیتے کجھ ݙے سڳݨ جوڳے تھئین تاں اے اساں کنوں چھکیج پرائے تھی ڳئین ۔ اے صدیں بعد ہک پَل وچ کاغذ دی ہک سطر نال پرائے تھی ڳئین ۔
جیویں جو میں پہلے آکھئے جو رُتیں دا غرور ‘ رُتیں دی شدت، ساݙیں مَدھ جذبیں کوں رنگ روغن ݙیندی ہے۔ معصوم جذبیں وچ او دھیرج، او مِٹھاج ݙیندی ہے جیڑھی ساݙے جیوݨ دا سرمایہ ہوندی ہے۔ روہی، تھل، دامان وچ موسم فلم دے نظاریں آ لی کار بدلدن۔ ہک ٻئے توں انوکھے اَتے وَکھرے ۔ پر نظاریں دا ایہو اَنجپ اَتے وَکھرپ اِتھوں دا سُݨہپ اَتے کَڈھپ ہے ۔ کئی مارو رُتاں ہوندین جیڑھیاں جو سر روہی سہرے سُہیندین اَتے سر روہی سہرے سَہن تاں وَت سُݨ گھنو جو:
تھیاں روہی مینگھ ملہاراں کل گُل گلزار بہاراں وچ سوہندیاں گُھنڈ تواراں ہر ٹوبھے چھانگاں چھیڑے
یا وَت
وا پورب دی گُھلے ساوݨ مینہ برسات دی واری پھوگ ‘ کِھپ پُھلے گاجاں گجکن ‘ بجلیاں لَسکن ذوقوں دِلڑی جلے دھاوݨ کترݨ سَݨہہ سہجوں چتر سہاگ دا گُھلے جے تائیں پاݨی پلہڑ نہ کھٹسی کون بھلا سندھ ڄُلے
اساں اپݨی ایں سُنڄاݨ متعلق، ایں روہی تھل دامان متعلق، اِتھوں دی بھوئیں ‘ اِتھوں دے اُڄڑیے شہریں‘ اِتھوں دے آپ ونڄائے لوکاں متعلق تھولا تھولا کرکے لِکھدے رہسوں.