رفعت عباس

رفعت عباس (صدارتی ایوارڈ یافتہ برائے سرائیکی ادب)
ڄم پل:	ملتان، سرائیکستان
جمݨ ݙیہاڑہ:	7 جولائی 1957ء
کم :	صدارتی ایوارڈ یافتہ سرائیکی ادیب، شاعر، ناول نگار، افسانہ نگار

رفعت عباس(انگریزی:Rifat Abbas)، ست جولائی ١٩٥٧ء کوں ملتان وچ پیدا تھئے. گورنمنٹ ایمرسن کالج، ملتان توں تعلیم حاصل کیتی تے ہݨ گورنمنٹ ولایت حسین کالج، ملتان وچ اسسٹنٹ پروفیسر ہن. سرائیکی زبان دے ٻہوں وݙے شاعر، محقق، دانشور تے سرائیکی قومیتی تحریک نال وابستہ ہک عظیم دانشور ہن. سرائیکی قوم دے استحصال دے خلاف احتجاج دے طور تے انہاں نے پنجابی ثقافتی ادارے کوں اپݨا او ایوارڈ تے مالی انعام گھنݨ توں انکار کر ݙتا جیہڑا انہاں دے ناں مختص کیتا ڳیا ہئی. انہاں دے ایں جرات مندانہ قدم نال سرائیکی قوم دا وقار بلند تھیا.

سرائیکی ادب واسطے خدمات

سرائیکی شاعری دا چوتھا دور یعنی پاکستانی دور کوں ہی تقریباً جدید شعری دا دور آکھیا ویندے. جدید شعری وچ قیس فرید نے جدید غزل دا منڈھ ٻدھیا تے غزل اپݨا پندھ کریندی غزل وچ لوک دانش کوں رچاوݨ والے دانشور شاعر سئیں رفعت عباس تک آندے لوک دانش تو بھریج ویندی ہے.رفعت عباس دی شاعری اچ روایت دے حوالے وی موجود ہن اتے لوک روایت دے حوالے نشابر ہن. تھوڑا پچھوں گالھ ٹریسوں.

سرائیکی شاعری اچ حضرت بابا فریدؒ توں حضرت خواجہ غلام فریدݨ سئیںؒ تئیں اساں اپݨی تاریخی تے تہذیبی رمز کوں ݙیکھ سگدے ہیں. اے اوکھا کم ضرور اے پر جیڑھے ویلے اے معجزہ تھی ونجے تاں نہ صرف او شاعر لافانی تھی ویندے بھل جو بعد اچ او عہد تے اوں عہد دا بندہ وی اپݨے پورے مہاندرے سودھا امر تھی ویندے. خواجہ سئیں دی شاعری اچ وادی سندھ دا بندہ سسی دی زبانوں یا سسی دے مہاندرے وچوں جاڳدے. مونجھ ملال تے ہجر وِچھوڑے دی صورت نتر تے سامݨے آندی اے. ویہویں صدی دی سرائیکی شاعری اپݨے عہد دے بندے دی سنڄاݨ اِچ خرم بہاولپوری،اقبال سوکڑی،ڈاکٹر نصراللہ خان ناصر،ارشاد تونسوی، عزیز شاہد،اشو لال فقیر تے جہانگیر مخلص توں تھیندی ہوئی رفعت عباس تک پڄدی اے تاں اساکوں اتھوں دے وسینک کوں ہک نویں سنڄاݨ نال ݙہدےہیں. اپݨے کلاسیکل ادب توں ہٹ تے رفعت عباس دی شاعری اچ نواں بندہ ٻہوں تکڑا تے نَرویا تھی کرائیٻ پورے جمل جہاں کوں نویں سِروائوں ݙیکھݨ دا بان مریندا ݙسدے.

؎ کیویں ساکوں یاد نہ رہسی اوندے گھر دا رستہ ݙوں تاں سارے جنگل آسن، ترئےتاں سارے دریا

رفعت عباس دی شاعری اچ جیڑھے بندے نال ساݙی ڄاݨ سنڄاݨ تھیندی اے او لوک دانش ‘ تصوف تے اپݨی تاریخی واہند توں پورا سونہاں اے. او ڄاݨدے جو جیڑھے خطے وچ اساں الویندے پئے ہیں او ہک ٻہوں وݙے تہذیبی تے ثقافتی ورثے دا مالک ہے. اوندے پچھوں پنج ہزار ورھیاں دی تاریخ، تہذیب تے ثقافت کھڑی اے.رفعت آہدے..

؎ اساں انہاں شہراں دے وچ ٻولیئے ہسے رفعت جتھاں آپ خدا کوں لوکیں ݙٹھا ہویا ہے پیا

رفعت دی شاعری اچ اساکوں نویں عہد دے بندے دا سراغ اوندے الواوݨ توں ملدے.اوندی شاعری اچ جیڑھا بندہ مکالمہ کریندا پئے او اپݨی تاریخ تے تہذیب دا نواں ادراک رکھیندے او اتھوں دی چڑھ مار تے اتھل پتھل دے نتیجے اچ سامݨے آوݨ والیاں مدرسیاں تے انہاں دی تعلیم کولوں اگونہاں تھی تے دھرتی نال نواں سانگا گنڈھ تے پیا الویندے. میں سمجھداں جو رفعت عباس دی غزل دے حوالے نال اتھوں دے لوکاں دی چپ ترٹی اے.

؎ اساں تاں رفعت ایں دھرتی تے ایہو ڄاݨیا ہسے عربیں توں وی پہلے اتھ کر اللہ راہندا ہئی پیا

سرائیکی غزل اچ پہلی واری اے جرات نظردی ہے جو رب بارے وی بہوں ساریاں ڳالھیں مثبت انداز اچ سامݨے آئن. رفعت نویں سوچ رکھدے ساکوں سوچݨ دے ݙس ݙیندے اے وی اہدے جو اجوکہ بندہ اتنی جرات رکھیندے جو او سوچ سمجھ تے گالھ کرے اتے کہیں الوا سگدے.

؎ رب بارے جو نویں نویں ڳالھیں ٹر وی پیاں ہن ساریاں ٻہہ تے سݨسوں رفعت، ساری خیر صلا اے

رفعت عباس دی شاعری کوں سمجھݨ کاݨ ساکوں اج دے بندے دے میڄالی زمین وچ ہل مار کراہیں رفعت عباس آلی سوچ تے سدھ دا بیج پاوݨا پوسے. رفعت عباس دا قلم انہاں دی سوچ دے ݙس ایں لکھیندے جو سقراط،افلاطون ارسطووی اپݨے دور دے رفعت عباس ہوسن. رفعت ہر گالھ کوں سوہݨے انداز وچ پیش کریندے ہک ہک لفظ تلیہ ورتیندے اتے شعر وچ ساریاں چساں پا تے شعر اہدے. حملہ آور جیڑھے ایں وسیب دے دشمن رہ گن انہاں نال ہمدردی کریندے اتے اوندی موت تاں ݙکھ کریندے

؎ کتھ یونانوں لشکر گھن تے ملک اسݙے آیوں موت تیݙی دا ڈکھ تھیا ہے، ساکوں ٻہوں سکندر

انگریز جڈاں اتھاں آئے تاں او برصغیر اچ اپݨے نال ورڈز ورتھ ، شیلے، کیٹس اتے کالرج وغیرہ دی شاعری وی گھن آئے ہن. رفعت عباس انہاں دی شاعری دے صدقے تھیندا بیٹھاں انہاں کوں معاف کریندا بیٹھے. ایہو سویں مثال جدید دنیا اتے جدید ادب وچ گھٹ اکھیں کوں سوجھل کریندی اے.

؎ اساں انہاں دھاریلیں کوں اج معاف کریندوں رفعت جیڑھے اپݨے شاعریں دیاں کتاباں وی گھن آئے

میں سمجھداں جو رفعت عباس دی غزل ایں واسطے وی مقبول تھئی اے جو او ساݙے ورتاویاں دی داستاں ہے. ساݙی روز ݙیہاڑی تے حیاتی دا ریکارڈ ہے. سرائیکک تل وچوں ابھر تے اے آواز پورے جہان نال الواوݨ جوڳی تھئی اے جیویں جو او اہدے: ؎ اے دنیا تاں حالی تونڑیں ٻہوں سوہݨی ہے رفعت حالی تونڑیں دل اہدا ہے بیت بݨاوݨ کیتے

رفعت عباس دی شاعری اچ اج دا بندہ میرو، ممدو اتے ݙیوایا وغیرہ دے استعارے وچوں ابھردے. میو،ممدو اتے ݙیوایا وسیب دے او ماݨھوں ہن جیڑھے باہر وپلیاں، تہذیباں دے حملیاں اچ وی اپݨی سنڄاݨ ونجاوݨ دی بجائے اپݨی مقامی تہذیب و ثقافت نال پوری طرح جڑیے ہوئن. رفعت عباس انہاں دے مہاندرے اپݨے کلام وچوں پورے جہان نال گالھ مہاڑ کیتی اے تے سرائیکی شاعری دی آواز کوں معتبر بݨا چھوڑیے

؎ میرو بتیاں والا میرو شالا جیندا راہوے ساݙے سارے کھیݙ تماشے ایویں چلدے رہسن

(ادب وچ میں نالائق طالبِ علم ہاں آپاں سبھ کوں پتہ ہے نالائق سٹوڈنٹ نقل کریندے تہوں پاس تھیندے اینویں اج دا عنوان لکھدے ویلے میں ڈاکٹر ممتاز خان دی تصنیف جدید سرائیکی شاعری تے اجوکہ بندہ وچوں چنگی چوکھی نقل ماری ہم. جیکر نقل نہ مریندا تاں سئیں رفعت عباس دی لوک دانش جدید غزل وچوں نشابر نہ کر سگدا.)

ہک حکایت

موت توں بچے ہوئے لوک

اسںاں جیڑھے چاء بیٹھے پیندے ہیں بچ گئے ہیں کل دی چلنڑ والی گولی توں'اسںاں جیڑھے بزار وچ ٹردے پئے موت توں بچے ہوئے لوک ہیں اساں کہیں وجہ توں موت توں بچ گئے ہیں'جتھاں جلوس تے گولی چلی اساں اتھوں دور ہاسے'جلسے وچ بم اگوں پھٹیا اساں پچھوں بیٹھے ہاسے 'یا اوں سیاسی پارٹی نال ساڈا کوئی سانگا نہ ہا تے اساں کہیں دکان یا باغ وچ ہاسے ' یا وت چائے خانے وچ ساکوں ایں قتلام دا پتہ لگیا 'یا وت سڑک تے کوئی بیا ہا ایمبولینس کہیں بئے کیتے آئی ہئی 'لا پتہ کوئی بیا تھیا......اوں آکھیا "جیڑھا جنگ توں جاسوس توں' قحط توں وبا توں بچ ونجے اوہو جیندا ہے اوں اساکوں مبارک ڈتی تے چا دے ہک ہوٹل تانڑیں گِھن گیا اساں جیڑھے چاء بیٹھے پیندے ہیں موت توں بچے ہوئے لوک ہیں.

شاعری دا جائزہ

رفعت عباس دی شاعری بارے ٻہوں کجھ لکھیا گئے تے لکھا ویندا راہسی ، ملتان کوں میں رفعت عباس دی شاعری دی اکھ نال ڈٹھے ، " تساں ساکوں کیویں ڈٹھے ۔ آساں تہاکوں کیویں ڈٹھے " رفعت سائیں دی گالھ اچوں.

انہاں دا اے شعر " شہر دے ٻاہرو چھاونی ، کیویں مناوں ساونی"

ملتان تے نویں حملہ آوریں دی نویں کتھا سنڑیندے، رفعت عباس دی پہلی کتاب " پڑچھیاں اتے پھل" جڈاں میں پڑھی تے میں حیران تھی گیا جو ایں شاعری وی تھیندی اے ، رفت سائیں سرائیکی شاعری اچ ڈرامے دی روایت دے او معتبر پتھر ہن جنہیں کوں چمیں بغیر اگوں تے نیں ودھدا ونج سگدا ، رفعت سائیں ہونی سرائیکی شاعری کوں نویں جہت ڈتی ، نویں افق ڈتے ، اُنہاں کوں کئی سرکاری ایوارڈ ملین ، پر سرائیکی لوکیں جیہڑی عزت تے احترام اُنہاں کوں ڈتا او انہاں ایوارڈیں توں ٻہوں ودھ ہے ۔ رفعت عباس ساڈے سرائیکی ویسب دا مان ہن ، ایں پورے حوالے نال رفعت سائیں دا اے شعر اجوکے سرائیکی وسیب دی پوری کتھا سنڑیندے: آساں تاں نیلیاں سلھاں اتے پُھل بنڑاون والے ہن جو نوبت وج پئی اے تہوں روپ وٹیندے پئے ہیں.

کتاباں

• پڑچھیاں اتے پھل

نمونہ کلام

غزل

کیویں ساکوں یاد نہ راہسی اوندے گھر دا رستہ

ڈو تاں سارے جنگل آسن ترائے تاں سارے دریا

شام تھیون توں پہلے پہلے ایجھیں وستی آسی

واہیں ٹھڈیاں ٹھڈیاں ملسن پانی مٹھڑا مٹھڑا

روز کھجوراں دا پچھاواں کندھیاں اتے پوسی

روز کاہیں دی تانگھاں اچ کھول رکھیساں ٻوہا

ایں دریا دے ٹھلن والے مول نہ پچھاں ولسن

راہواں ڈہدا راسی رفعت راہواں ڈیکھن والا

کیویں ساکوں یاد نہ راہسی اوندے گھر دا رستہ

ڈو تاں سارے جنگل آسن ترائے تاں سارے دریا

کافی

رب ساڈا تل وطنی وو،جگ سارے دا سانجها

ایں پهیریں تاں نام الہ دے بارش گهن ایوسے

اساں اپڑاں جنگل دهوتا، دریا اپڑاں مانجها

رب ساڈا تل وطنی وو، جگ سارے دا سانجها

موراں دی ہے پارت جینکوں ہرناں دی ہے پارت

اوہو ساڈی ہیر سلیٹی اوہو ساڈا رانجها.....

رب ساڈا تل وطنی وو جگ سارے دا سانجها

اساں اپنے رب دے نانویں ایہو خاب ڈٹھوسے

ہر بندے دی اپنی دهج ہے، ہر بندہ ہے چانجا

رب ساڈا تل وطنی وو، جگ سارے دا سانجها

جیڑھا رب سُنجاتی آندا جُھمر پاتی آندا...

جَیں نہ ایہا رمز سُنجاتی اوہو ویسی وانجا..

رب ساڈا تل وطنی وو،جگ سارے دا سانجها

کافی

ہک جیوݨ تاں ٻیا وو اللہ
ہک جیوݨ تاں ٻیا

تیݙی ݙونگھی ریت پریت دا

نہ میں سونہاں تھیا

ہک جیوݨ تاں ٻیا

جنگل کھڑدے پھل دے وانگوں

اݙدے پکھی جیا

ہک جیوݨ تاں ٻیا

ویہڑے وچ نماشاں لہہ پئی

بہوں سارا کم پیا

ہک جیوݨ تاں ٻیا.

کافی

تیݙے نال محبت وو مکھ اپݨاں چمکاوݨ

مکھ اپݨاں چمکا کے رکھݨ،تیݙے نال محبت وو

رنگ رنگ دے کپڑے پاوݨ گھڑی گھڑی دے میلے وچ

بݨیا جڑیا رہوݨ ہر دم ساݙی عین عبادت وو..

مکھ اپݨاں چمکا کے رکھݨ تیݙے نال محبت وو

سرخی لاوݨ کجلا پاوݨ ݙاڈھا رد بلائیں دا.....

تیݙا ہر دم تھی کے رہوݨ ساݙی لوک دناوت وو

مکھ اپݨاں چمکا کے رکھݨ ،تیݙے نال محبت وو

ایں حاکم دے ویلے دے وچ سوہݨاں تھیوݨ جیوݨ ہے

ڳل کڈھئی دے چولے پاوݨ

ساݙی لوک سیاست وو

مکھ اپݨاں چمکا کے رکھݨ ،تیݙے نال محبت وو

کافی

چل پَرجنڑیا گوٹھ سجنڑ دے بارش گھن کر جا

دُل دریا دے پانڑیاں وچوں بدل آپ بنڑا.......

چل پرجنڑیا گوٹھ سجنڑ دے بارش گھن کر جا

بوہے باریاں دھو سجنڑ دیاں گلیاں رنگ لگا...

چل پَرجنڑیا گوٹھ سجنڑ دے بارش گھن کر جا

جے کر تیڈا ناں بارش ہے اوندے پیر پُسا...

چل پَرجنڑیا گوٹھ سجنڑ دے بارش گھن کر جا

(پرجنڑیا:بارش دا ویدک دیوتا. ساونڑ دا پرانڑاں ناں)

کافی

تو ساݙے پاسوں تھی اَلا اساں ایں پاسوں

ایں پاسوں ہیں جِتھ جنگل ہے جِتھ ندی ہے

ایں جاہ ساݙی تے لکھ ہزاراں صدی ہے

اوں پاسوں لشکر ہے کھڑا اساں ایں پاسوں

تو ساݙے پاسوں تھی اَلا اساں ایں پاسوں

اساں اپݨے موریں نال کھڑے اساں ہَرݨے نال

اساں موتیے چنبے نال کھڑے اساں کَرݨے نال

اوں پاسوں گھوڑیاں دا ہِݨکا اساں ایں پاسوں

تو ساݙے پاسوں تھی اَلا اساں ایں پاسوں

تو کینویں آکھوں ݙوہیں پاسوں تھی سڳدا

پُھل قاتل تے مقتول کوں ہکو نئیں لڳدا....

اوں پاسوں لتھی کھڑی سپاہ اساں ایں پاسوں

تو ساݙے پاسوں تھی اَلا اساں ایں پاسوں

سئیں رفعت عباس

پنجاب ایوارڈ واپس کرݨ سانگے (رفعت عباس کیتے ہک نظم)

رفعت عباس ہوراں نے پنجاب انسٹیٹیوٹ آف لینگویج اینڈ کلچر (پلاک) دی طرفوں ایوارڈ واسطے انہاں دی نامزدگی تے مالی انعام جیہڑا کئی لکھ روپیاں تے مشتمل ہئی مسترد کر ݙتا تے گھنݨ تو انکار کر ݙتا کیونکہ پلاک دی طرفوں انہاں کوں سرائیکی زبان دی بجائے پنجابی دا شاعر ظاہر کریندے ہوئے پنجابی دے ایوارڈ واسطے نامزد کیتا ڳیا ہئی جینکوں رفعت عباس نے سرائیکی خطے تے زبان و ثقافت دے تشخص تے حملہ ٹصور کریندے ہوئے ایوارڈ گھنݨ توں انکار کر ݙتا تے پلاک دی سرائیکی دے وجود کوں مٹاوݨ دی سازش ناکام کر ݙتی. انہاں دی ایں قربانی کو سرائیکی قومیتی تحریک وچ یاد رکھا ویسی. رفعت عباس ہوراں کوں انہاں دے ایں جرات مندانہ قدم چاوݨ تے ہک شاعر اشرف جاوید ملک نے انہاں الفاظ وچ خراجِ تحسین پیش کیتا اے: -

کہیں شودے بندے کنوں

باغ بہشت ناں گھندے

ناں اساں کوئی تمغہ منگدے

ناں کوئی ایہہ جیہاں میڈل

جیندے پچھوں ساݙا ظرف ، ضمیر ناں شہرت راہوے

ماء ٻولی دا سودا کروں

نانگ اساکوں کھاوے

اساں سرائیکی ٻولݨ والے

اپݨی سوچ ناں ویچوں

رکھی روٹی ماݨ اساݙا

رقم اساں ناں پندے

ساکوں پنجاب ایوارڈ نی چاہیدا

ساݙی جھوک سرائیکی

دوکھیاں والیاں وستیاں کنوں

اساں دوروں لنگھدے