دلبر حسین مولائی

دلبر حسین مولائی سرائیکی دانشور تے لکھاری ہن.

ڄم پل

دیرہ غازی وچ ڄمے۔

کتاباں

• تحصیل کوٹ ادب وثقافت کے آئینے میں
• توبہ دے مسافر
  

اولاد

• حیدر علی

انہاں دی لکھت دا ہک نمونہ حسب ذیل ہے جیہڑا پرسوز بخاری دے بارے لکھا ڳیا اے.

لکھت دا ہک نمونہ

سید احمد حسن جیرھے پُرسوز بخاری دے ناں نال مشہور ہِن۔ سرائیکی شاعری اِچ ورتیجݨ والی تقریباً ہر صنف وچ شاعری کیتی ہِنے۔ نظماں، کافیاں، گیت، ݙوہڑے، حمداں، نعتاں تے منقبتاں سبھ کُجھ لکھیا ہِنے۔ ہر صنف وچ اِنھاں اپݨے آپ کوں شاعر منوائے۔ میں اِنھاں دی کتاب’’سانول ،سِک، سکرات‘‘اچ موجود انہیں دیں غزلیں بارے کُجھ لکھݨ دی کوشش کیتی ھے۔ 192صفحات تے مشتمل اِنھاں دی ایں کتاب اچ 36غزلاں شامل ہِن۔ پُرسوزؔ بخاری دی غزل روایتی وی ھے تے منفرد وی ، ایندے وچ نویاں ترکیباں وی اپݨے تخلیقی رَندے نال گھڑیاں ہِنے۔ سوہݨے سوہݨے ہاں چھیکویں محاورے وی ورتیے نے۔ غزل دا اصلی چسولہ رس بھریا ذائقہ قاری کوں چھاند ݙے ݙے سݙیندا کھڑے۔ لوکیں دے دِلیں دیاں ڳالہیں پُرسوزؔ بخاری خوب آکھین۔ پُرسوزؔ بخاری دی شاعری دے حوالے نال مقبولیت ٻہوں ہئی۔ مشاعریں وچ جتھاں اِنھاں دے اُستاد صوفی فیض محمد دلچسپؔ ہوریں اپݨی اُستادی مَنویندے ہَن اُتھائیں پُرسوزؔ بخاری وی لوکیں دے دِلیں وچ اپݨیں لفظیں دی او دھمال پیدا کر ݙیندے ہَن جو لوک اُٹھی اُٹھی کے داد ݙیوݨ تے مجبور تھی ویندے ہَن۔ لوکیں دے جذبات دی ترجمانی کریندیں ہوئیں آپ اَہدن: ہر پُرسوزؔ کوں ݙاڈھے بھاندن

لکھیے شعر قلم دے میݙے

شعر وچ وکھری ڳالھ تے وکھرا خیال ، وَل سوہݨے انداز دا ورتارا ، سامع کوں اُٹھی اُٹھی کے داد ݙیوݨ تے مجبور کر ݙیندا ہا۔احٖ آپاں تھوڑا جیہاں تصور کروں ، مشاعرہ شروع ھے، اساں مشاعرے وچ موجود ہئیں ، پُرسوزؔ بخاری اسٹیج تے کھڑ کے اپݨی غزل پڑھدے کھڑن، ذرا اپݨے سینے تے ہتھ رکھ کے پچھو جو ساݙے دِل تے کیا اثر تھیندا پئے: میݙے بدنام تھیوݨ دی خبر اینویں تاں اینویں سہی

تیکو ں اِتبار نئیں آندا جیکر اینویں تاں اینویں سہی

اساں تاں جڳ کنوں مخفی رکھی ہئی پیار دی دولت

کیتے زوریں مسائیں لوکیں مشر اینویں تاں اینویں سہی

غزل ادب دا چولستان ھے۔ ایندے وچ ہجر دا کِرڑ کنڈا وی ہوندے، پُنل دے پیرے وی ہوندن، ٻوئی دی بُٖسی ٻوتھی وی ہوندی اے تے کُھمبی وانگ خود ڄائے خیال وی ہوندن۔ ایہ کُریہہ دا او وات پٹیندا میدان وی ھے جتھاں عشق دیاں ماریاں سسیاں پناہ گھِندین۔ عشق کیا کیا کرویندے؟ میں آکھساں کیا کیا نئیں کرویندا۔ عشق ڈُٖکھیں دے پہاڑ وی ݙیندے، دریا وچ گھڑے بھنواکنیں گھٹکڑیاں (گُڑتیاں)وی ݙیندے ، عشق دا دھوتی حُب دی دھو وچ رہندے، ساری حیاتی خابیں ، خیالیں تے عذابیں وچ گُزر ویندی ھے۔ عاشق کوں کیا کیا کرݨا پوندے؟ ایہ شودا صبر وی کریندے تے دھاں وی نئیں ݙے سڳدا۔ ایہ بغیر چُوری دے رَت ݙیندا رہ ویندے۔ ایہ بغیر گھڑے دے دریا دیاں لہراں قبول کریندے۔ ولا جݙاں رقیب وارا وَٹ ڳیا ہووے تے خوش پیا وَسد ہووے تاں عشق دے ہاں پھتھے عاشق دا جگر ساڑ سوز اوندی روح نال کیا کیا حشریاں کریندا ہوسی؟ پُرسوزؔ دا سوز ݙیکھو: توں ہُݨ تاں خوش ایں جو سوکھا تھی ڳئیں

اساکوں غم دے پہاڑ ݙے تے

تئیں اپݨے دِل دی تاں بھاہ بُٖجھائی اے

اساکوں عمراں دے ساڑ ݙے تے

او خاب وانگوں ملیے جو ہاسے

اُتھاہوں ایہ دِل دے درد وَدھ ڳئے

تیݙی نظر نے ونڄایا ساکوں

او رحٖ تے ݙیکھݨ دی ٻاڑ ݙے تے

سڄݨ دا رنگ ، چاندی وانگیں روپ، وَل اوندے حُسن دی تاب دا بے تاب لشکار، جݙاں دیداں نال ٹکردے تاں چیتا بھنوا ݙیندے۔ بے قرار عاشق جݙاں سڄݨ دے رُخ مہتاب دی اچݨ چیت زیارت کریندے تاں ول اوندے حُب دی شراب ، مستی دے نشے دی شرارت ایں کرویندی ھے جو راہ ٹپدے لوک رستہ چھوڑ ویندن۔

نگاہیں ٹکر ڳن اُنھاں نال جیندیاں ؂ اینویں لڳدے پیتی شراب آندے جیویں

احٖ وت راہ وچ دھوتی ٹکریس ؂ بدلیے بدلیے طور نظردن

مٹھڑا سڄݨ جݙاں رُسیمے دی مشقی رسم توں ٻاہر نکلدے تاں اُڄڑیے عاشق کوں اوں ݙینھ دا بے صبری نال انتظار ہوندے جو اوندی وِگھری حیاتی ہُݨ کہیں تِڑ تاݙے لڳسی پر ایہ انتظار دے لحظے کیویں گزردن۔ او پُرسوز بخاری ݙسیندے:

او تاں اینویں آکھی تے پُرسوزؔ ڳئے پیا

اِتھاں دربھ ڄاء ڳئے تنگھیندیں تنگھیندیں

غزل شاعری دی ہک البیلی صنف ھے۔ ادھ کُٹھے کُکڑ وانگوں تڑپا تڑپا شعر لکھویندی ھے۔ایندے وچ رمز دا غمزہ ہوندے ، ایماء دا غازہ وی ہوندے، اِشارے کنائے دا سُرمہ ہوندے تے تلمیح تے تشبیہ دا لیپا پوچا وی ہوندے ۔ جتلا شاعر ذہین تے تخلیق کار ہوسی اُتلی غزل گہری معنویت والی ہوسی۔ سمجھدار شاعر سکھݨا روایت دا قیدی نی ہوندا اوندی سوچ دے پکھی کئی سو سال اڳوں تے اُڈرݨ دی طاقت رکھدن۔ پُرسوزؔ بخاری دی شعری کُٹھالی مضبوط ھے۔ ایندے وچوں مربوط شعر نکلدن تے کئی کئی پرتاں پلٹڑیاں پوندین۔ وَل ونڄ تے شعر دی روح سمجھ آندی ھے۔

؂آساں دے آلہݨیں وچ ٻیٹھا ہا کُجھ سوچیندا

نیناں دے باز دا کُئی اݨ چِتا وار کر ڳئے ؂ کئی ہجر دے ہُما کوں آکھے زغن تاں کیویں

ذوقِ وفا دے کیتے ایہ قہر دا ستم اے

مادہ تے سائنس کنیں متاثر تھیوݨ والا طبقہ عشق، محبت تے وسیب دی ریت روایت کوں چنگا نئیں سمجھدا۔ پہلے مغرب بغاوت کیتی ہئی ، سائنس کوں ہی ملجا تے ماوا سمجھا ہا ، ہُݨ ولا وَل آئن جو روح دی خوشی ادب تے آرٹس وچ ھے۔ احٖ کل اِنہیں دیاں یونیورسٹیاں آرٹس دے معنیں وچ سائنس کنیں زیادہ میرٹ رکھیندین۔ اساں خالی عبوری دور کنیں گُزردے پیوں۔ لوک سائنس دے پچھوں ڳالھے تھی کراہیں دُرک پِن۔سائنس دی ترقی وی لازمی ھے تے روح دی آبیاری وی، کݙاہیں کݙاہیں ایجھا اتفاق وی تھی پوندے جو عشق کولہوں بندہ نامراد عاشق مشہور تھی ویندے۔ قسمت جݙاں اونکوں عشق وچ پکیندی ھے تاں ول اونکوں پتہ لڳدے جو عشق کیا ھے؟

عاشق تے فتوے لا تے اَہدا ہا سُولی چاڑھو

ہُݨ آپ اَئے وکیڑ اچ اَہدا ھے پیار تھی ڳئے

عشق، وَس تے آرا، بھاء دا چِخہ، دریائے نیل دا ادھلاݨہ، فرات دی بیوفائی، چنانہہ دا گھڑا، تھل دی ریت، بھیرے دے ٹٻے، نَیں دا تَل، کھیر وہیندا روہ، پاݨی کوں لوہندی روہی،ایہ سارے عشق دے آزمائیشی امتحان ہوندن ۔ شاعر عاشق دا ترجمان ہوندے۔ اوندے سوچیں دا میدان حسرتیں دا کھاڑا ہوندے۔

دِل کھاڑا بݨ تے رہ ڳئی اے ڈُٖکھ درد نے سُکھ تکرار کیتے

اوݙوں ظلم دا جُڑ طوفان آیاایݙوں ساوݨ مینگھ ملہار کیتے

سُکھ چین کوں فخر وِصال تے ہاڈُٖکھ درد ہا نازاں ہجر اُتے

اینکوں ظلم خزاں دی اُلّی ہئی اونکوں غرہ مست بہار کیتے

ہجر دی حُب کھسیندا قصائی جݙاں جُدائی دی کاتی رَتو رت کریندے وَل تڑپدے عاشق دی نماݨی شکل کیویں ݙسدی ھے۔ پُرسوزؔ بخاری دے شعری کیمرے وچ ݙیکھو:

بُٖسی محفل ، بُٖسا ویڑھا تے ڈُٖمڑیں مونہہ سڄݨاں دے

جُدائی دی ترجمانی ھے ہجر بݨ تے صیاد آندے

سڄݨ دے وقت نکھڑݨ دے اُداسی لُک نہیں سڳدی

ہوندے پُرسوز ہاں مُٹھ وچ تے منگدا درد داد آندے

غزل دے ہر شعر وچ نویں موضوع ٹکݨ دی جاہ ہوندی ھے پئی۔لہذا ایندے ݙڈھ وچ فلسفہ، مذہب، سیاست، انقلاب، درد، جُدائی، ݙوہ، دُروہ، عشق معشوقی سب کُجھ ہوندے پیا۔ سُݨݨ پڑھݨ والا بندہ غم دے ٻوجھ اچھل بھنوا سڳدے۔ دِل تے روح ، سوچ تے مغز نویں تازے تھی تے بندے کوں ہولا پُھل کر ݙیندن۔ جے مٹھے راول دی راند بھاء ونڄے ، جے سسڑی دی چُنری پیار دا جھنڈا بݨ ونڄے جے ہیر دیاں زلفاں چھاں بݨ ونڄن تاں وَل عاشق لا محدود مُد تئیں سُم پوندے:

حشر توڑیں سُما چھوڑئیے

اوندیں زُلفیں دی چھاں میکوں

دِل دی ویران دُنیا پل وچ وَسا ڳیا ھے

چوݙی دا چندر زورے سینے سما ڳیا ھے

جے سنگتی نکھڑ ونڄے تاں ول اسمان بھمدا نظردے۔ زمین چکریندی نظر آندی ھے۔ اولاد مال ، جائیداد ݙیݨیں نظر آندین۔ ساہ دی سنگت کنیں انج تھیوݨ تے دِل اَہدے۔ دُنیا دا حُسن نانگ دا گدرپ نظر آندے تے عاشق ایہ پیغام ݙیندے:

توں جے ڳئیں تاں ساہ وی چا ونڄ

ایہ ہُݨ کائینی کم دے میݙے

پُرسوزؔ بخاری عشق توں واقف ھے اونویں تاں ایہ رِیت ابراہیم خلیل اللہ کنیں اَندی ہوئی کربلا ٹپدی ہوئی اِنہیں تئیں آئی ھے۔ عشق دی ایہ کہانی قیامت تئیں دُھریندی رَہسی۔

جے تئیں ایں جڳ تے عاشق رُسدے منیندے رَہسن

دُوھریندی رَہسے او تئیں تیݙی میݙی کہانی

انسان دی زندگی ہک فلم آلی کار ہک ڈرامائی کردار رکھدی ھے۔ کݙاہیں اُچ ݙیہدے کݙاہیں جھِک، کݙاہیں قصیدے پڑھݨ والیں دے لشکر نال ہوندے تاں کݙاہیں نوحہ وی کوئی نی پڑھدا۔ جے حالات وَٹیے تاں سنگت وی وَٹی، کوئی قسمت آلا ابوذرؓ نال ہوسی نہ تاں کوفی شامی ڈھیر ہوسن۔ حبیبؓ ابنِ مظاہرتھوڑے، شمر ڈھیر ہوسن۔ جے وَسد ا ویلھا ہووے تاں شہر دے شہر نال ہوندن۔ جے ڈُٖکھ دا سفر پیش آوے تاں وَل سُنڄ دیاں حویلیاں ہوندین۔ پُرسوزؔ بخاری کوں وی دھاں ݙیوݨی پئے ڳئی ھے:

احٖ نئیں نیڑے اَمدے میݙے

کل ہَن ڳاوݨ ڳمدے میݙے

یاد ہئی مونہہ دو ݙیہدا ہانویں

ہُݨ تاں ٻول نی بھمدے میݙے

پُرسوز ؔ بخاری دی غزل جیڑھلے بندہ پڑھدے تاں اوندی وٹھ وچ آ ویندے۔ او تئیں کتاب بند نئیں کریندا جے تئیں ایہ اپݨا اثر نئیں ݙکھیندی۔ میں وی اُنہیں دی غزل وچ ایجھا جکڑیاں جے تئیں قلم نئیں چاتا ایہ میکوں اپݨی حُب دی زنجیر وچ ٻدھی پئی رہ ڳئی ھے۔اَؤ ہُݨ پُرسوز بخاری دی غزل وچ موجود تراکیب تے فن تے تھوڑی جہیں ڳالھ کروں۔ پُرسوزؔ بخاری ہک قادر الکلام شاعر ھے۔ وسیب دی ریت روایت دا نہ سکھڑاں سُنڄاݨو ھے بلکہ مِٹدیاں تے مُکدیاں ڳالہیں ، ترکیباں تے محاورے سانبھݨ والا سچا پندھیڑو ھے۔ پُرسوزؔ بخاری نویں خیال ݙے تے تشبیہات تے استعارے واضع کیتے ہِن۔اِنھاں دے کلام وچوں جے سارے محاورے، تشبیہاں تے استعارے جمع کروں تاں ہک نویکلی کتاب لکھی ونڄ سڳدی ھے۔ لغت ترتیب ݙتی ونڄ سڳدی ھے۔ اِتھاں کُجھ شعر نقل کرینداں۔ اوندے سوچے ورتیے محاورے تے ترکیباں پڑھو تے پُرسوزؔ بخاری کوں داد ݙیو.....سرائیکی دے ایں محسن کوں وِساریا نہ ونڄے ، چھوٹے چھوٹے لوکیں دا کلام بی اے تے ایم اے سرائیکی وچ پڑھایا ویندا پئے ۔ ایتلا وݙا ماء ٻولی دا خادم کیوں وِساریا ویندا پئے؟ ہر جاہ تے سیاست چنگی نئیں ہوندی ، ہر جاہ تے تعلق دی وِساخی استعمال نئیں کریندی۔ سفارشاں کے تئیں کرویسی ساݙا فنکار، اللہ دے واسطے میرٹ کوں جاہ ݙیو، نویں نسل کوں سچ دا سنہیڑو متعارف کراؤ۔ ایہ شعر پڑھ کے اپݨے ضمیر کنیں پچھو کیا اے غزلاں سرائیکی دے نصاب اچ چھپݨ دے ݙا دیاں کائینی؟

ودا اینویں لُکدے جُدائی دے جبر توں

بُلبل دے سِر تے عقاب آندے جیویں

اوں چن کوں ݙیکھݨے یارو تے میں ھے ݙیکھݨا اونکوں

میݙا مولا کرے چن وچ اوندا دیدار تھی پووے

ٻیٹھا مستقبل کوں رونداں گُزریا ویلھا ݙیکھ تے

یادِ ماضی ماس چردی پئی اے ٻیلا ݙیکھ تے

بھوتے ݙے ݙے تے ݙراوݨ تے ولا او ترݙݨاں

ویندے رستے وچ کوئی ڈھانڈھا مریلا ݙیکھ تے