اتہاس (تاریخ): نسخیاں دے درمیان فرق

ابن خلدون دا آکھݨا ہے کہ مورخ کیتے ضروری ہے کہ اوہ محض نقال نہ ہووے بلکہ تاریخ نال متعلقہ تمام علوم کوں جاݨدا ہووے۔ اینکوں اچھی طرح معلوم ہووݨا چاہیدا اے کہ حکمرانی و [[سیاست]] دے قواعد کیا ہن؟ موجودات دی طبعیت کس ڈھب دی ہے؟ مختلف قوماں دا مزاج کیا ہے؟ زمان ومکان دی بوقلمونی ناـ احوال و عوائد دے گوشے کیوں کر متاثر تھیندے ہن؟ مختلف مذاہب وچ فرق کیا تے حدود اختلافات کیا ہن تے کتھاں انہاں دے ڈانڈے ملدے ہن؟ ایں طرح ایہ وی جاݨنا، حال کیا ہے تے ایندے وچ ماضی نال کیا کیا چیزاں ملدیاں جلدیاں ہن تے کنہاں نکات تے اختلافات ہن؟ تاکہ جیہڑے موجود ہن انہاں دی مناسبتاں تے مشابہتاں نال ماضی دے دندھلکیاں دی تشریح کیتی ونجے۔ جیہڑے لوگ انہاں نزاکتاں کوں سمجھ نی سڳدے ہن، اوہ ایں حقیقت کوں نی ڄاݨدے ، کہ تاریخ دا ہر واقعہ ہک منفرد واقعہ نی ہوندا ، بلکہ اپݨے اندر کئی پہلو رکھدا ہے تے کئی سمتاں توں ایندی حقانیت تے روشنی پڑھ سڳدی ہے، اوہ ہولناک غلطیاں وچ الجھ کے رہ ویندے ہن تے اینجھے لاطائل قصے تاریخ دے باب وچ پیش کریندے ہن، جیہڑے قطعی مہمل تے مضحکہ خیز ہوندے ہن۔ (مولانا محمد حنیف ندوی۔ افکار ابن خلدون، 75)