حسن رضا گردیزی

حسن رضا گردیزی سرائیکی زبان دا شاعر ہے۔

ڄم پل

سئیں حسن رضا گردیزی ١٩١٤ء وچ ملتان اچ پیدا تھئے۔ گورنمنٹ ہائی سکول نواں شہر ملتان وچ پڑھدے ریہے۔ انہاں دا تعلق معروف علمی ادبی گردیزی گھراݨے نال ہا۔ اُنہاں دا خاندان علمی ادبی سیاسی حوالے نال ہک انج سنجاݨ رکھدے۔ حسن رضا گردیزی تعلیم مکمل کرݨ توں بعد محکمہ مال وچ نائب تحصیل دار ٹبے تے تحصیل بݨ تے محکمے توں ریٹائر تھئے۔

حسن رضا گردیزی بہوں خوش مزاج شخصیت دے مالک ہَن۔ اُنہاں کوں فارسی، انگریزی ادب نال بہوں دلچسپی ہئی تے انہاں دا مطالعہ وسیع ہئی۔ شعر و ادب دے جدید رحجانات توں پوری طرحاں آگاہ ہَن۔

کتاباں

(١) دھابے دھوڑے (٢) سنجیاں سالھیں

اے اُنہاں دی سرائیکی شاعری دے مجموعے ہِن۔ اُنہاں اپݨی شاعری دے ذریعے سرائیکی ادب کوں نویں طرز احساس توں روشناس کرایا تے سرائیکی شاعری دا مقام و مرتبہ اُچا کیتا۔ اُنہاں دی شاعری اردو، فارسی تے سرائیکی لفظیات تے روایت نال گنڈھی ہوئی ہے۔

معروف دانشور، براڈ کاسٹر، شاعر، الیاس عشقی لکھدن:

''اصل وچ او (حسن رضا گردیزی) نظم دے مرد میدان ہن۔ اُنہاں دی طبیعت دا رچاؤ نظماں دے تاثر کوں اجاگر کریندے۔ نظم وچ حسن رضا گردیزی دی شاعری دا اصل جو ہر نمایاں تھیندے۔''

(دیباچے توں /دھابے دھوڑے / ص: ١١)

حسن رضا گردیزی دی شاعری، عشق، انسان تے اُمید، دے پہلوواں کوں نشابر کریندی ہے فنی اتے ہیئت دے حوالے نال اُنہاں دیاں نظماں، خطابت، رواں بیانیہ تے ڈرامائی کیفیت دیاں آئینہ دار ہن۔ حسن رضا گردیزی دی شاعری وچ اردو لفظیات دا استعمال، سرائیکی زبان دے مزاج دے مطابق ڈھل ویندے۔ انہاں دی شاعری وچ غریب دے حق وچ گالھ کرݨ تے ڈاڈھے دے ڈڈھپ کوں نشابر کرݨ دا شعور ملدے۔ اُنہاں دیاں عشق دے موضوع اُتے لکھیل نظماں دا آہنگ بہوں بلند ہے۔ اُنہاں دی فکر پُر اثرہے۔ اُنہاں دی شاعری وسیب دے مناظر فطرت دی بہوں چنگے طریقے نال عکاسی کریندی ہے جیندی بہوں خوبصورت مثال اُنہاں دی نظم ''سنجیاں سالھیں'' ہے۔

تھل دے ہاں وچ لگیاں جھوکاں

بلدی ریت دے ٹبیاں پچھوں

بُھردیاں کندھاں، اجڑے کھولے

چھپڑ کاٹھ کباڑے مُتوں

وچ ہک اندھے کھوہ دا ٹویا

وقت تے ریت بھرے نِت جیکوں

سامݨے کھجیاں دا ہک جوڑا

تُر تُڑ ڈیکھے ایں سنج بَر کوں

حسن رضا گردیزی دی شاعری اپݨے وسیب نال محبت دی شاعری ہے یاد، مونجھ انہاں دی شاعری وچ ہک علامت ہے او اپݨے وسیب دے انہاں مناظر، چاݨیاں راتیں، کِھل ہَس، پیت پریت دے ویلے کوں وَل ول یاد کریندن۔

تیڈیاں یاداں (نظم)

تیڈیاں یاداں تے پرچھانویں

میڈی روح تے اینویں پوندن

جیویں تیڈے ہاڑ دی دھپ وچ

پیشیں ویلے اچل چیتی

بکر وال دے بدلے نظرن

ٹھڈڑی وا دے جھولے آون

ول او گجدے، کھِمدے بدلے

ٹھڈیاں ترمدیاں زلفاں کھولن

بلدی ریت دے تنبوں تاݨݨ

ترسیاں فصلاں سڑدیاں جھوکاں

سُکھ دا ساہ گھن کے مسُکاون

تھل دے منہ دا کوڑ مریجے

ریت دی اکھ وچ پاݨی پووے

ول او گھپ اندھارے تھیندن

سجیوں، کھبیوں، اگوں پچھوں

کُجھ نی سُجھدا تیڈے متوں

دور کہیں نگری توں تیڈیاں

اوہ آوازاں ڈیویاں وانگوں

میڈے چار چوفیروں بھوندن

میں اے آتش بازیاں چا کے

اندھے کھوہ وچ لہندا وینداں

گذرے ویلے دی باز گشت، محبوب دی یاد، اپݨے وسیب دے ہر منظر نال پیار، ہر موسم تے وݨ، پھل نال اُنس اُنہاں دی شاعری دی خاص سنجاݨ ہے۔ اُنہاں کوں اپݨے وسیب دی فطرت دا مصور شاعر وی آکھیا ونج سگدے۔ جیندی خوبصورت مثال اُنہاں دی ہک نظم ''کچے بیٹ'' ہے۔ اُنہاں دی اے نظم شاعرانہ تصور، وسیب دی خوبصورت تصویر ہے۔ جیندے پاروں اُنہاں دی شاعری پُر اثر بݨ ویندی اے تے قاری دے سامݨے جیندے جاگدے منظر آوݨ پئے ویندن۔

حسن رضا گردیزی دیاں نظماں دا ہک خاص انداز واقعاتی بیان اتے او بہوں سادگی تے خوبصورت زبان نال گندھیا ہویا۔ جیندے وچ ڈکھ دی ڈونگی چیک سݨائی ڈیندی ہے۔ ایندی ہک مثال اُنہاں دی سادہ تے پُر اثر نظم ''نوکر دا بچہ'' ہے۔ حسن رضا گردیزی سرائیکی نظم دی کامیاب تے نمایاں شاعراں وچوں بہوں اہم شاعر ہن۔

پیشیہ

تحصیل دار ہن۔

نمونہ کلام

(شاعر، حسن رضا گردیزی)

رات پُراݨے قلعے دے ہک عارف مَست قلندر

میلے کپڑے، حال پریشاں، کاسہ ڳَل دے اندر

نَچے ٹَپے، وجد دے وچ عرفان دے گیت سُݨاوے

ٻُک مٹی دا بھر کے چاوے پھُوکیاں نال اُݙاوے

آکھے ایں مٹی وچ ݙیکھو کئی سُلطان سِکندر

بادشاہاں دیاں ہݙیاں رُل ڳیاں ݙیکھو خاک دے اندر

گُل بَدناں دی مٹی اُتوں پھل نکلدے راہندن

قبراں تاں مِسمار تھی ویندن ݙِیوے ٻَلدے راہندن

کتنے سوہݨے لوک جِنہاں دیاں ذہن توں لہہ ڳیاں یاداں

پُھلاں دی صورت وچ نکلے، ہݙیاں بݨ ڳیاں کھاداں

اوہ مندر موجود کھڑن ایں قلعے دے ہݨ تونڑیں

اِنہاں کھنڈراں دے وچ ڳولو ناچ کریندیاں چھوہریں

اِتھاں حضرت خُسرو والے ساز ستار کوں ڳولو

اِتھاں خان مظفر غازی دی تلوار کوں ڳولو

مسلماناں دی تہذیب نے دم توڑے ایں جاء تے

مُول راج تے ساوݨ مَل دے ڳولو وَہیاں کھاتے

جو کجھ کل ہا اڄ کینی، جو اڄ ہے کل تائیں ڈھاسی

نام خدا دا باقی راہسی، ٻئی کوئی چیز نہ راہسی..

نظم

تیݙے میݙے بعد وی جانی آسن لکھ بہاراں

رنگ تے نور دیاں پینگھاں پوسن ,ساوݨ مینگھ ملہاراں

تیݙے میݙے بعد وی جانی نوری راتاں آسن

ساݙے وانگ محبت والے چندر تلے آ ٻہسن

کیڑھا ساکوں یاد کریسی ,کیڑھی کہیں کوں پوسی

تیݙا میݙا ایں دنیا تے نام نشان نہ ہوسی

کیڑھا کل دیاں سوچاں سوچے ,کیڑھا دل کوں لاوے

اڄ دی رات غنیمت ڄاݨوں کل آوے نہ آوے

دھرتی پئی سجھ دے چوپھیروں سو سو چکر کھا سی

اڄ دی رات ڳولیندے رہسوں اڄ دی رات نہ آ سی

(حسن رضا گردیزی)

مرحوم سید حسن رضا گردیزی سئیں دی ہک بئی نظم

ــــــــــــــــــ

نوکر دا بچہ

ــــــــــــــــــــــ

ہک بیوہ نوکر دا بچہ

بھولا بھالا تریں ورھیاں دا

منہ تے مٹیاں ننگ دھڑنگا

سِر توں ننگا پیروں ننگا

جمدیوں روندا ، جمدیوں ڈُکھا

چھوٹی عمراں پیار دا بُکھا

ماء دے پچھوں ٹُردا راہوے

سایہ تھی کے پھردا راہوے

ماء دی جھولی کوں سدھرندا

ڈھاندا ، پوندا ، تُھڈے کھاندا

ماء نلکے تے کپڑے دھووے

ایہ وی پچھوں آن کھڑووے

ماء دا او پرچھانواں گولے

دُھپ اچ ٹھڈیاں چھانواں گولے

گھر اچ ماء جے جھاڑو پھیرے

ایہ وی پچھوں چاوے پیرے

بھانویں ماء لکھ واری کھپے

پچھوں آوے دھوڑاں جھپے

بچے دا دِل پیار تے منگے

ماء نمانڑی بول نہ سنگے

بُکھی ممتا جھوبلا کھا کے

پلکاں تے دُھوڑاں کوں چا کے

روندے بال کوں گل چا لاوے

اوں ویلے ڈوڑا کُرلاوے

اچنڑ چیت ہک بجلی ڈھوے

بیگم گھر کوں سِر تے چاوے

چھوہرا ، تیکوں شرم نی آندی

اِن ڈُھلکاندی ، اُن پسلاندی

شام نہ تھیوی جھاڑو ڈیندیں

بال کھڈیندیں لاڈ کریندیں

روز دا مرنڑا نی بُھگیندا

تیڈے کولہوں کم نی تھیندا

رکھ گھِنسوں کہیں بئے نوکر کوں

چھوڑ ڈے نوکری بھج ونج گھر کوں

بی بی ، میڈا کوئی گھر کائینی

خیر اِتھاں وی لنگر کائینی

روٹی کھانویں ، کپڑے پانویں

کم دے ویلے بال کھڈانویں

ایں منزل تے ممتا ہارے

ماء بچڑے کوں چاٹاں مارے

جیڑھے ویلے مار کھڑووے

ماء وی رووے بال وی رووے

جھنڑکاں کھاندا ، نیر وہیندا

جے ایہ بچہ رہ گیا جیندا

ایہ بنڑسی انسان دا دشمن

مال دا دشمن جان دا د شمن

ایندے دِل اچ رحم نہ ہوسی

ایہ سڑکاں تے بندے کوہسی

بئے مُلکاں وے ونج وچیسی

ایہ لوکاں دے بچے چیسی

اپنڑاں بچپن یاد کریسی

ایہ ماڑیاں کوں بھاہیں لیسی

جے کُجھ ایندے ہتھ وچ آیا

ایہ بنڑسی عزرئیل دا سایہ

لکھاں صدیاں پہلے

ــــــــــــــــــــــــــــ

اج توں لکھاں صدیاں پہلے

اوھے ڈینھ چنگے ہَن تیڈے

جنگلاں دیوچ ڈینھ کوں ڈیرے

غاراں دیوچ رین بسیرے

منہ دی صورت کھاڈی مُتوں

وال تیڈے بھِر بھِٹیاں اُتوں

ننگ نموز دے جھگڑے کئیناں

جُتی کئیناں ، کپڑے کئیناں

روک اُدھار دے کھاتے کئیناں

سوچاں دے جگراتے کئیناں

نہ مندراں وچ سنکھ وجیندے

نہ گرجیاں وچ ٹَل کھڑکیندے

نسلاں قوماں ذاتاں کئیناں

کاغذ قلم دواتاں کئیناں

کوڑ فریب وڈائی کئیناں

مذہب کئیناں شاہی کئیناں

جھیڑے کئیناں ، جھورے کئیناں

سکے کئیناں ، سوہرے کئیناں

جو لبھ ونجی پیٹ اچ گھتیں

ڈنگراں وانگوں چردا وتیں

رَلےونج شکار کر آنویں

رَلے بہویں رَلے کھانویں

بُکھا ہانویں ننگا ہانویں

اپنڑی جنس دا دشمن نہیویں

اوھے ڈینھ چنگے ہَن تیڈے

اج تیڈیاں افلاک تے دھاکاں

تیڈے ہتھ فطرت دیاں واگاں

سب کُجھ تیڈے وس دے اندر

دریا جنگل روہ سمندر

لکھیاں مُوہاں فصلاں چانویں

اپنڑیں گھر وچ بہہ ورتانویں

کُتیاں ، بلیاں تئیں ورسانویں

کہیں انسان تے رحم نہ کھانویں

آدم زاد دے کم نہ آنویں

بچدے اَن کوں بھاہ چا لانویں

بُکھیاں ننگیاں توں منہ موڑیں

کھیر دی نہر سمندر لوڑھیں

بئے پاسوں ارباں مخلوقاں

بُکھ توں مردیاں مارن کُوکاں

بُکھا ڈھانچہ بال کہیں دا

مر گئی ماء دا ہاں چھکیندا

کال دے چکر دیوچ آندے

لوک اُبال تے چمڑے کھاندے

اپنڑاں دشمن ، اپنڑاں قاتل

واہ تیڈی تہذیب دا حاصل

اوھے ڈینھ چنگے ہَن تیڈے

اج توں لکھاں صدیاں پہلے