جھیڑا بطور ہک رویہ
جھیڑا بطور ہک رویہ
لکھوشاکا ہاری کہیں جھیڑے بارے پیلھی اتے چھیکڑی ڳالھ تاں اے ہے جو ایندا سبب اتے نتیجہ ݙوہیں ہنسا (تشدد) نال جُڑدن۔ ہر جھیڑے دی بݨیاد کاوڑ ہے اتے کاوڑ ہنسا یا تشدد دا مُنڈھ ہے۔
کاوڑ کیا ہے؟ اے اپݨی ہوند" یا "میں" دا احساس ہوندے جیڑھا کاوڑ پیدا کریندے۔ جیویں جو گوتم ٻُدھا آہدے جو "کوڑیجݨ اینویں ہے جیویں تُہاݙے ہتھ اچ کوئی ٻلدا ہویا انگارا ہے جیڑھا تُساں کہیں ٻئے بندے تے سٹݨ چاہندے ہو پر اوندے نال تُساں آپ ای سڑدے ہاؤ۔" نوٹ کرو جو کاوڑ ایں ارادے تے سمجھ سُنڄاݨ نال کیتی ویندی ہے جو ایندے نال تُہاݙے کہیں "ٻئے" مخالف کوں نقصان تھیسی۔ ساݙے دلیں، وچاریں، ارادیں اتے خواہشیں اچ "اپݨے" اتے "ٻئے" دی ایہا ݙونگھی ونڈ ہے جیڑھی ہنسا یا تشدد دی تُل بݨدی ہے۔ ایہا "میݙے" اتے "تیݙے" دی نکھیڑا ہے جیڑھا انجو انج مفادات پیدا کریندے، حسد اتے لوبھ ودھیندے، باہمی مخالفت دی شکل گھندے اتے وت ونکو ونک دی کاوڑ اچ نکلدے۔
ویدانت ہووے یا بُدھ مَت، اسلامی تصوف ہووے یا بھگتی، اے سبھے ہنسا یا تشدد کنیں بچݨ کیتے "میݙے" تے "ٻئے" دے فرق کوں، دوئی کوں مُکاوݨ دا درس ݙیندن۔ اے ساݙے اُتے "ہمہ اوست" یا "سبھ آپ ہے" دا سوجھلا کریندن۔ ایں "سبھ آپ ہے" دے گیان سُنڄاݨ اچ ای گوتم ٻدھا آہدے جو ہر طرانح دی کاوڑ دا تُساں آپ ای شکار تھیندے ہاؤ۔
پر ڳالھ ایتلی وی سِدھی نئیں جیتلی میں پیش کریندا پیاں۔ اپݨی "میں" کوں مُکاوݨ دا مطلب ہے جیندے جی مرݨ۔ اے موت کنوں پیلھوں موت جے ناممکن نئیں تاں کوئی عام ڳالھ وی نئیں۔ ایندے اِچ تجربہ اتے تجربہ کرݨ آلا ݙوہیں فنا تھی ویندن۔ اے تاں چھڑا کُجھ مہاتمیں، ٻُدھیں اتے صوفی سنتیں دے وَس اِچ ہوندے جیڑھے "جیندیں جی موت" اتے "فنا" دے اینجھے اݨ ݙس تجربہ دا گیان ݙے سڳن۔ ڳالھ سِدھی ایں کیتے وی نئیں جو اَہنسا یا عدم تشدد دے خیال دی سچائی اتے سُہݨپ اچ ہک اینجھا خطرہ ہے جیڑھا اکثر ساݙی نظروں اوڈھر(پوشیدہ) رہ ویندے۔ ٻہوں واری اَہنسا یا عدم تشدد دا دعوی چالاکی، خود فریبی اتے کوڑ پیدا کریندے۔ اے دوغلے پن دی اینجھی قسم ہے جیڑھی شائد ہنسا یا تشدد کنیں وی کُجھ ودھیک بُری، کوڑھی اتے ٹیڑھی ہے۔
ہک وݙا سچ اے ہے جو ایں دنیا دی ونڈ یا نکھیڑا ݙڈھپ، غلامی، ظلم، بے انصافی تے زیادتی اُتے کھڑے۔ ایں ݙدھپ تے غلامی دیاں اݨ ڳݨت وڳاڑ تے کوہترپ دیاں شکلاں ہن جنہیں دا اظہارساݙے عام وسیبی ڳانڈھیں رشتیں، سیاسی سلہاڑیں، نفسیاتی وݨتیں اتے ذاتی رویں اچ تھیندے۔ اے سبھ مل کنیں ہنسا یا تشدد دا ہک درگھا دائرہ بݨیدن۔ کرشنا مورتی آہدے جو ساکوں ہنسا یا تشدد دی ایں حقیقت کنوں نہ انکار تے فرار کرݨا چاہیدے نہ اینکوں کہیں جُز دی طرانح ݙیکھݨا چاہیدے۔
گاندھی جی ہنسا یا تشدد دی ایں حقیقت کنیں انکار تے فرار دے رویے کوں ہک اینجھا خصی پن (impotence) آہدے جئیں کنیں ہنسا تے تشدد ودھیک چنڳا ہے[1]۔ اوندے موجب ہک اینجھا شخص جیڑھا تشدد دے مقابلہ دی نہ ہمت رکھدے نہ اہلیت تاں اوندا اہنسا یا عدم تشدد دا دعوی ہک بے معنی فریب یا مکاری دے علاوہ کُجھ نئیں ہوندا۔ ایں سچ دی پاسداری، ظلم تے ہنسا (تشدد) دے مقابلہ دی لوڑھ اچ تاں سقراط زہر دا پیالہ پیتے، منصورپھاہی لڳے، عیسی مصلوب تھئے، سرمد ڳچی کپائی ہے، بھٹو تختہ دار تے لڑکے تے بی بی شہید بہادری نال گولی کھادی ہے۔[2]"
میں اتھاں ہنسا یا تشدد دی سروں وکالت نئیں کریندا پیا۔ اہنسا تے عدم تشدد ہک اُتم قدر ہے جیڑھی ساکوں اپݨی انسانیت اچ واپس گھن آندی ہے۔ اتھاں ڳالھ تھیندی پئی ہے ہنسا یا تشدد دے خوف دی جیندے نال ہک اینجھا نفسیاتی تے تہذیبی وڳاڑ پیدا تھیندے جیڑھا وت ہنسا تے تشدد دے پورے دے پورے ڈھانچے کوں قائم دائم رکھدے۔ ہنسا یا تشدد نہ کرݨ ہک ڳالھ ہے پر چودھار تے اندرو ٻاہرو کھنڈے تشدد دے مقابلے کنیں انکار تے فرار ہک ٻئی ڳالھ ہے۔ اخلاقی طور اساں اینجھے رویہ کوں بُرائی آکھوں یا وت نفسیاتی تے تہذیبی طور ہک بیماری پراے ایں ڳالھ کنیں کوئی انکار نئیں تھی سڳدا جو اے ہنسا یا تشدد دا ہی ہک پرتاؤ ہے۔
اڄ میکوں سرائیکی وسیب اتے سرائیکی بندے اچ ایہا بُرائی یا بیماری ݙسدی پئی ہے جینکوں گاندھی جی "خصی پن" یا "بزدلی" دا ناں ݙیندے تے اشو لال اپݨی کتاب "گوتم نال جھیڑا" دے تعارف اچ لکھدے جو "لوک تصوف اچوں، ویرتا تے شکتی دے توازن اچ جتنی "نماݨتا" تے بھگتی ہے، او کہیں خیالوں مردہ خموشی (negative quietism) ہے۔" یا وت ݙونگھی تاریخی غلامی کنوں پیدا شدہ بیگانگی اتے ظلم سہوݨ تے تشدد برادشت کرݨ دا ایہو رویہ ہا جینکوں فدا حسین گاݙی اپݨے مضمون " ہک غلط رویہ" اچ وسیبی بیماری دا ناں ݙیندے۔ او آہدن جینویں ناگ لنگھ ویندے پر اوندی گھیلھ پچھوں رہ ویندی ہے، ایویں ای ساݙا اے رویہ پچھلے غلامی دے جنمیں دا کرم ہے۔
ایں بیماری دا ہکو ای علاج ہے اتے او ہے جھیڑا۔ چیڑیں دی کار جھیڑا، کاوواں دی کارجھیڑا، تریمتیں دی کار جھیڑا۔ ہک اینجھا جھیڑا جیندے اچ ہݨے تے کمزور کوں پتہ ہوندے جو میں ودھیک ہنسا، تشدد، زیادتی تے بے انصافی دا شکار تھیساں۔ شاید سرائیکی وسوں اتے بندے دی تاریخی غلامی دی روایت اچوں پَھپھڑی ایں ݙونگھی پر خطرناک بیماری دی سُنڄاݨ رکھدیں ہوئیں اشو لال لوک تصوف اتے ٻُدھ مت دی اپݨی شاعرانہ تفہیم کوں "گوتم نال جھیڑا" دا عنوان ݙتا۔ ورنہ جیویں ساݙے ہک دوست آکھیا جوگوتم ٻُدھا جیڑھا کاوڑ کنیں پورا مُکت ہے، اوندے نال کیہاں جھیڑا۔ اے ہک اینجھے شاعر (ڈاکٹر) دی چتاوݨی سمجھوں جیڑھا سرائیکی وسوں تے سرائیکی بندے دے ݙونگھے چیتے یا مَنس دے غلامی دے تجربے دی تہہ در تہہ سمجھ ٻوجھ رکھدے۔
میں اپݨی ڳالھ اشو دی نظم :گوتم نال جھیڑا" دے انہاں لائناں نال ہی مُکیساں: جے تائیں کوہترا من ہے اپݨا جے تائیں کوہترا ویڑھا اپݨے نال وی ہمدوں جھیڑا تیݙے نال وی جھیڑا
[1] اتھاں ڳالھ درگھی (لمبی) تھی ویسی جے میں ہیگل دی ایں نشاندھی دی تفصیل اچ وینداں جو کیویں غلام اتے آقا دے رشتے کوں قائم رکھݨ اچ غلام دا اپݨی موت دا خوف اتے بزدلی کیا کردارادا کریندن۔ ہیگل دی کتاب Phenomenology of Spirit ایہہ مسئلے دی تفہیم دی کوشش ہے۔ یا وت ہیگل دی ایں ڳالھ کوں ودھیندیں ہوئیں کیویں فرانز فینن غلام (کالے) دی ایں موت دے خوف تے بزدلی کوں ہک غلامی دی نفسیاتی بیماری ݙکھائے۔ [2] ساݙے ہک سرائیکی مُہاندرے مظہر عارف صاحب دا فلسفیہ یا ایمان وی نوٹ کرو جو عاشق بزدار کوں اپݨی ہک خط و کتابت اچ لکھدن جو "چنڳے لوک او ہوندن جیڑھے بُرائی من کے کریندن۔ اوندے حق اچ دلیلاں نئیں ݙیندے۔ اپݨے آپ کوں منصور تے سقراط بݨاوݨ دی کوشش نئیں کریندے۔"۔ اے تاں بُرائی یا ہنسا (تشدد) کرݨ دی کئی اینجھی کلینکل (clinical) اَپروچ لڳدی ہے جیڑھی خود بُرائی کنیں وی ودھ ہک بُرائی ݙسدی ہے۔