جنوبی ہندکو

ضلع چکوال، ڄنڈ تے کوہاٹ دے علاقیاں وچ وی سرائیکی نال رلدی ملدی زبان الائی ویندی ہے۔ ایں لہجے کوں اعواݨکاری یا اعواݨی یا لُوݨی (کوہستان نمک) یا کوہاٹی وی اہدے ہن۔

ایں دے چار لہجے ہن۔

١ـ اعواݨکاری،، تلہ گنگ، جنڈ

٢ـ کوہستان نمک،،. ونہاری،. کہونی،. وادی سون،. چکڑالہ

٣ـ دھنی

٤ـ کوہاٹی

ماہرین جنوبی ہندکو وچ گھیبی تے پشاوری کوں وی شامل کریندے ہن.

اعواݨکاری

تلہ گنک، لاوہ، جنڈ دی زبان اعواݨکاری ہے۔ وادئِ سُوݨ ضلع خوشاب دی زبان اعواݨکاری دا مرکز ہے۔ میانوالی وچ: بَن حافظ جی، تھمے والی، ڈھوک میاݨی، ڈھرنکہ، چکڑالہ تے وادئِ نمل دی زبان اعواݨکاری ہے۔ علی محمد مسکین وی ایں لہجے دا شاعر ہے۔ایہ شمالی سرائیکی ہے۔

اعواݨکاری دے چار لہجے ہن:

• وادئِ سُوݨ دی اعواݨکاری

• پاکھڑی
• چکڑالہ
• ونہاری (کجھ لوک ونہاری کوں وی اعواݨکاری شمار کریندن، ونہاری منارہ کنوں کلر کہار تائیں دی زبان ہے، بوچھال کلاں ونہاری زبان دا مرکز ہے)۔ ونہاری تے کہون کوں کوہستان نمک دی ٻولی وی آکھیا ویندے۔
• کہونی: کلر کہار کنوں چوآ تائیں کہونی لہجہ ہے، کہونی تے ونہاری کوہستان نمک دی ٻولی ہن۔
• ہردیْو باہری دے موجب اعواݨکاری دے ترائے لہجے ہن: ١۔ وان٘ڈھی: تلہ گنگ تے نال نال علاقے، نالہ انکاڑ کنوں مشرق دا علاقہ ٢۔ ریْشی: ریش نالے دا علاقہ ٣۔ پاکھڑی:

اعواݨ کاری وچ پیش دی ورُت نویکلی ہے۔ مثلاً چکُر، چیکُݨ۔

اَدھی وادئِ سُوݨ وچ "دا" اہدے ہن تے اَدھی وادئِ سُوݨ وچ "نا" حرف اضافت ہے۔

سرائیکی تے اعواݨکاری

سرائیکی	اعواݨکاری	سرائیکی	اعواݨکاری
اوں کوں، اُس کو	اُساں، اُس کو	اوندا	اُس نا
اُنھاں کوں	اُنہاں کو، اُناں	اُنھاں دا	اُنہاں نا
تیکوں	تیکو، تان٘ہہ، تُو آں	تیݙا	تینڈھا، تون٘ڈھا
تہاکوں	تساں کو، تساں	تہاݙا	تساݙا، تساں نا
میکوں	میکو، مان٘ہہ، میں آں	میݙا	مین٘ڈا، مین٘ڈھا
ساکوں	اساں، اساں کو	ساݙا	سِڈا، اسڈا
تُساں	تساں، تسی	اساں	اساں، اسیں
آہدا ہے	آکھنا اے، آکھنا وے	دی	نی، دی
آکھیا	آکھا، آکھیا	دا	نا، دا

لُوݨی

ونہاری تے کہونی کوں لوݨی یا کوہستان نمک دی ٻولی آہدے ہن۔ کہونی دے دھنی زبان وچ فرق ہے۔ کہونی دا شمار وادی سون دی زبان نال تاں تھی سڳدا ہے۔ پر دھنی نال کائناں۔

• کہونی: کلر کہار کنوں چوآ تائیں کہونی لہجہ ہے، کہونی تے ونہاری کوہستان نمک دی ٻولی ہن۔

دھنی

شاہ مراد چکوالی لہجے دا ٻہوں وݙا شاعر ہے۔ ۔ پیلو چکوال دا شاعر ہے۔ کجھ لوک دھنی کوں سرائیکی شمار کائنی کریندے۔

چکوال تحصیل دے لہجے ایہ ہن:

• دھنی
• جھنگڑی
• لُنڈی

چکوال دے لوک گلوکار:

رجب علی، اخمت حیدری، تنویر علی پیارا، فخر عباس فخری، ارشد علی سوال، استاد گلشن، حسن لیاقت، , بھابو لوہار ، استاد ادریس، لوک گلوکار احمد خاں ملنگی چوآسیدن شاہ ضلع چکوال فون نمبر 03325108249

شاعر :

قاضی باقر وسیم

کوہاٹی

ایہ وی اعواݨکاری دا ہک لہجہ ہے۔ جہڑا چھی لہجیاں دا مجموعہ ہے۔

کوہاٹی دے چھی ذیلی لہجے ہن۔ خوشحال ڳڑھ دا لہجہ، توگھ دا لہجہ، ٻلی تنگ دا لہجہ، کوہاٹ شہر دا لہجہ، وادی بوراکا دا لہجہ، شکر درہ دا کوہاٹی لہجہ، 1981 دی مردم شماری وچ ضلع کوہاٹ وچ چالیہ فیصد کوہاٹی ہائی،

ݙاکٹر یونس ندیم، محمد جان عاطف، ریاض، انجم یوسف زئی تے سعد اللہ خاں کوہاٹی زبان دے ادیب تے کارکن ہن۔ کوہاٹی، چکوالی تے اعواݨکاری لہجے آپس وچ ٩٠٪ سرائیکی نال٨٠٪ ہندکو نال٦٠٪ تے پنجابی نال٤٠٪ نال رلدے ملدے ہن۔ ایں سانگے ایہ سرائیکی شمار تھیندے ہن۔