تاشقند

تاشقند، ازبکستان تے صوبہ تاشقند دا دار الحکومت اے۔ 2006ء دے سرکاری اعداد و شمار دے مطابق شہر دی آبادی 31 لاکھ تے غیر سرکاری اعداد و شمار دے مطابق 40 لاکھ توں زائد ہے۔ قرون وسطیٰ وچ ایہ شہر چچ دے ناں نال ڄاݨا ویندا ہئی جیہڑا بعد ازاں چچ قند یا چش قند تے ول تاشقند بݨ ڳیا۔ ترک زبان وچ تاش دا مطلب ہے پتھر جبکہ قند شہر کیتے استعمال تھیندے (جیویں کہ سمرقند، یرقند، پنجی قند وغیرہ)۔ ناں دی ایہ تبدیلی 16 ویں صدی دے بعد عمل وچ آئی۔ موجودہ ناں تاشقند (Tashkent) دے ہجے روسی اثرات کوں ظاہر کریندے ہن۔

Official seal of Tashkent

جغرافیہ

شہر شمقند تے سمرقند دے درمیان شاہراہ تے کوہ التائی دے مغربی جانب زرخیر میدان وچ واقع ہے۔ تاشقند عین اوں مقام تے واقع ہے جتھاں دریائے چرچک تے ایں دے دیگر معاون دریا آپس اچ ملدے ہن۔ ایہ زلزلے دی متحرک پٹی تے واقع ہے تے زلزلے دے چھوٹے موٹے جھٹکے آنوݨا معمول ہے۔ 1966ء وچ اتھاں آوݨ والے ہک زلزلے دی شدت ریکٹر اسکیل تے 7.5 ناپی ڳئی ہئی۔

تاریخ

تاشقند دریائے چرچک دے کنارے کوہ گولستان دے قدماں وچ ہک نخلستان دے طور تے معروف تھیا۔ زمانہ ہائے قدیم وچ ایں علاقے وچ کانگجو اتحاد دا گرمائی دار الحکومت ہئی۔ امارت چچ، جیں دا مرکزی قصبہ 5ویں توں تریجھی صدی عیسوی دے درمیان ہک مربع قلعے دی شکل وچ تعمیر کیتا ڳیا ہئی۔ 7 ویں صدی عیسوی وچ چچ وچ 30 قصبے ہن تے 50 توں زائد نہراں دا ڄال وچھا ہویا ہئی، جیں دی وجہ توں ایہ سوگدیائی تے ترک باشندیاں دے درمیان تجارتی مرکز بݨ ڳیا۔ ایہ خطہ 8ویں صدی دے اوائل وچ مملکت اسلامیہ دا حصہ بݨا۔ عرب ایں شہر کوں الشش آکھدے ہوندے ہن۔ جدید ترکی ناں تاشقند (پتھر دا شہر) 10ویں صدی وچ قارہ خانی خاندان دی حکومت دے دوران ملا۔

1219ء وچ چنگیز خان نے حملہ کر کے شہر کوں تباہ کر ݙتا۔ تیموریاں تے شیبانیاں دے دور وچ ایں شہر نے خوب ترقی کیتی تاہم ایں عرصے وچ ایہ ازبکاں، قازق باشندیاں، فارسیاں، منگولاں تے دیگر اقوام دے حملیاں دا نشانہ بݨدا ریہا۔ 1809ء وچ تاشقند خانیت، خوقند دے زیر نگیں چلی ڳئی۔ اوں وقت تاشقند دی آبادی ہک لکھ ہئی تے ایہ وسط ایشیا دا خوشحال ترین شہر ہئی۔ مئی 1865ء وچ جنرل میخائل چرنیایف نے شہر تے حملہ کر کے اینکوں فتح کر گھدا۔ عددی برتری تے مضبوط حصار حاصل ہووݨ دے باوجود خانیت خوقند دی فوج ݙو روز وی روسی افواج دے سامݨے نہ ٹھہر سڳی تے شہر روسیاں دے قبضے وچ چلا ڳیا۔ چرنیایف، جیہڑا شیرِ تاشقند دے ناں نال مشہور تھیا، نے عوام دے دل جیتݨ کیتے خانان دے لائے ڳئے تمام ناجائز محصولات ہک سال کیتے ختم کر ݙتے تے عام لوگاں دے مسائل دے خاتمے کیتے کوششاں کیتیاں۔ اینکوں زار دی جانب توں تاشقند دا عسکری گورنر بݨایا ڳیا تے ایں نے زار الیگزینڈر ثانی توں ایہ وی سفارش کیتی کہ اوہ شہر کوں روس دے زیر تحفظ ہک آزاد ریاست بݨا ݙیوے۔ زار نے چرنیایف تے ایں دے سپاہیاں کوں اعزازات و تمغیاں نال نوازا لیکن کیونکہ جنرل نے ایہ حملہ اُوں دی اجازت دے بغیر کیتا ہئی ایں واسطے اوہ زیادہ عرصہ اپݨا عہدہ برقرار رکھݨ وچ ناکام ریہا تے جلد ہی اوں دی جگہ قسطنطین پیٹرووچ وان کوف مین کوں مقرر کر ݙتا تے تاشقند کوں آزاد ریاست تصور کرݨ دی بجائے اینکوں روسی ترکستان دے نویں علاقے دا دار الحکومت بݨا ݙتا جیں دا پہلا گورنر جنرل کوف مین ہئی۔ قدیم شہر دے قریب ہک چھاؤݨی تے روسی آبادی بݨائی ڳئی تے ملک دے کئی علاقیاں توں روسی آبادی تے تاجراں کوں آباد کیتا ڳیا۔ وسط ایشیا تے اپݨا اثر و رسوخ ڄماوݨ کیتے روس تے برطانیہ دے مابین تھیوݨ والے تنازع، جینکوں عظیم کھیݙ (The Great Game) آکھا ویندے، دے دوران ایہ شہر جاسوسی دا ڳڑھ بݨ ڳیا۔ 1889ء وچ ٹرانس کیسپیئن ریلوے دی پٹڑی اتھاں پہنچی تے جنہاں کارکنان نے ایہ پٹڑی تعمیر کیتی اوہ اتھائیں آباد تھی کے رہ ڳئے ۔

روسی سلطنت دے خاتمے تے بالشویک انقلاب دے نال ہی اتھوں دی صوبائی حکومت نے تاشقند کوں اپݨے زیر انتظام گھن کے روسی استبداد توں آزادی دی کوشش کیتی جینکوں بغاوت نال تعبیر کریندے ہوئے سختی نال کچل ݙتا ڳیا۔ اپریل 1918ء کوں تاشقند کوں ترکستان خودمختار سوویت اشتراکی جمہوریہ دا دار الحکومت بݨا ݙتا ڳیا۔ ایں عرصے وچ مسلماناں نے بسماچی تحریک دی صورت وچ علم جہاد بلند کیتی رکھا لیکن روسی سلطنت نے ایں ابھردے ہوئے خطرے دا خاتمہ کر ݙتا۔ بالآخر 1930ء وچ تاشقند کوں سمرقند دی جگہ ازبک سوشلسٹ سوویت جمہوریہ دا دار الحکومت بݨا ݙتا ڳیا۔ 1920ء تے 1930ء دی دہائی وچ شہر وچ صنعتاں دا ڄال وچھا ݙتا ڳیا خصوصاً ݙوجھی جنگ عظیم دے درمیان نازی جرمناں دے حملے دے پیش نظر مغربی روس توں بڑی تعداد وچ صنعتاں اتھاں منتقل کیتیاں ڳئیاں۔ ہک خاص منصوبے دے تحت اتھوں دے مسلماناں دی آبادی دے تناسب کوں گھٹ کرݨ کیتے بڑی تعداد وچ روسی آبادی اتھاں منتقل کیتی ڳئی۔ خصوصاً جنگ توں متاثرہ علاقیاں دے تمام پناہ گزیناں کوں مسلم اکثریتی علاقیاں اچ منتقل کر ݙتا ڳیا تاکہ آبادی وچ "توازن" قائم کیتا ونڄ سڳے۔ بالآخر ہدف حاصل کر گھدا ڳیا تے تاکہ تاشقند دی نصف آبادی روسی باشندیاں تے مشتمل تھی ونڄے۔ 26 اپریل 1966ء کوں آوݨ والے ہک شدید زلزلے وچ تاشقند کوں زبردست نقصان پہنچا۔ ایں زلزلے دی شدت ریکٹر اسکیل تے 7.5 ہئی۔ ایں زلزلے دے نتیجے وچ 3 لکھ افراد بے گھر تھئے۔ 1991ء وچ سوویت روس دے زوال دے وقت تاشقند ملک دا چوتھا وݙا شہر تے سائنس و انجینئرنگ دے شعبہ جات وچ تعلیم دا مرکز ہئی۔ سوویت اتحاد توں آزادی دے بعد تاشقند نومولود ریاست ازبکستان دا دار الحکومت قرار پایا۔ شہر وچ اڄ وی روسی آبادی کثیر تعداد وچ موجود ہے۔ شہر اپݨی سرسبز شاہراہواں، فواریاں تے دلفریب باغات دے باعث مشہور ہے۔ تاشقند متعدد بار دہشت گرد حملیاں دا نشانہ وی بݨ چکا ہے جیں دا الزام حکومت مبینہ اسلامی انتہا پسنداں تے عائد کریندی ہے۔

1991ء وچ ملک دی آزادی دے بعد شہر وچ اقتصادی، ثقافتی تے تعمیراتی اعتبار نال کافی تبدیلیاں واقع تھیاں ہن۔ جیں جگہ لینن دا سب توں وݙا مجسمہ ایستادہ ہئی اڄ اوندی جگہ ہک کرۂ زمین نصب کر ݙتا ڳیا اے۔ سوویت دور دی عمارتاں دی جگہ ہݨ جدید عمارتاں گھںدیاں پن جیں دی ہک مثال تاشقند دا مرکزی تجارتی علاقہ ہے جتھاں 22 منزلہ این بی یو بینک، انٹرکانٹی نینٹل ہوٹل، انٹرنیشنل بزنس سینٹر تے پلازہ بلڈنگ دی صورت وچ فلک بوس عمارتاں کھڑیاں ہن۔ سوویت دور دی پابندیاں دے بعد اتھوں دے مسلماناں کوں اپݨی مذہبی رسومات دی ادائیگی تے اپݨی عبادت گاہواں دی ݙیکھ بھال دی کھلی اجازت ملی۔ 2007ء وچ تاشقند کوں اسلامی دنیا دا ثقافتی دار الحکومت قرار ݙتا ڳیا ۔

سیر و سیاحت دے مقامات

1917ء وچ انقلاب روس دے بعد شہر دی کئی قدیم خصوصاً مذہبی عمارتاں کوں تباہ کر ݙتا ڳیا تے رہی سہی کسر سوویت دور وچ صنعتی انقلاب تے بعد ازاں 1966ء دے زلزلے نے پوری کر ݙتی۔ ایں واسطے تاشقند دے عظیم ثقافتی و تعمیراتی ورثے وچوں ٻہوں تھوڑا بچا ہے۔ اس دے باوجود تاشقند وچ عجائب گھر تے سوویت دور دی کثیر یادگاراں موجود ہن۔

مدرسہ کوکلداش

1557ء توں 1598ء تک بر سر اقتدار رہنے والے عبد اللہ خان دے زمانے توں قائم تھیوݨ والی مسجد و مدرسہ ہݨ مسلمانان ماوراء النہر خے صوبائی مذہبی بورڈ نے بحال کیتا ہے۔ اینکوں ہک عجائب گھر وچ تبدیل کرݨ دی سفارشات ہن لیکن فی الوقت ایہ بطور مسجد استعمال تھیندا پیا ہے۔

کورشو بازار

کوکلداش مدرسہ دے قریب ہک بہت وݙا بازار ہے جیہڑا قدیم شہر تاشقند دا مرکز ہئی۔ اتھاں ضروریات زندگی دی تمام اشیاء دستیاب ہن۔

خشت امام مسجد

ایں مسجد دی خاص ڳالھ اے ہے کہ اتھاں صحیفہ عثمانی دی موجودگی اے جیہڑا خلیفہ ثالث حضرت عثمان غنی رضی اللہ عنہ دے زیر استعمال قرآن ہے۔ ایہ دنیا دا قدیم ترین نسخہ قرآن ہے۔ 655ء دے ایں نایاب نسخے تے خون دے کچھ نشانات وی ہن جیہڑے شہادت عثمان نال وابستہ کیتے ویندن ۔ ایہ نسخہ امیر تیمور اپݨے نال سمرقند گھن آیا ہئی جینکوں روسیاں نے قبضے دے بعد سینٹ پیٹرز برگ منتقل کر ݙتا ۔ 1989ء وچ ایہ نسخہ ازبکستان کوں واپس کر ݙتا ڳیا۔ 15 ویں صدی دے چند مزارات کوں وی 19 ویں صدی وچ بحال کیتا ڳیا جس وچ مغلیہ سلطنت دے بانی ظہیر الدین بابر دے ݙاݙا یونس خان دا مقبرہ وی شامل ہے۔

شہزادہ رومانوف کا محل

شہزادہ رومانوف دا محل 19 ویں صدی وچ الیگزینڈر ثالث دے قریبی عزیز نکولائی کونسٹاٹینووچ کوں روسی شاہی جواہرات دی مشتبہ سودے بازیاں کرݨ تے تاشقند جلاوطن کر ݙتا ڳیا۔ انہاں دی قیام گاہ اڄ وی مرکز شہر وچ موجود ہے۔ وزارت امور خارجہ دے زیر اہتمام ایں عجائب گھر قرار ݙتے ونڄݨ والے محل وچ قبل از روس دی تاریخ دے مجسمے، فن پارے تے 19 ویں تے 20 ویں صدی دے دستکاریاں دے کئی نمونے موجود ہن۔ علاوہ ازیں اتھاں رومانوف دی جانب توں گھنائی گئی تصاویر دا وسیع مجموعہ وی ݙیکھݨ لائق ہے۔ عجائب گھر دے عقب وچ ہک چھوٹا جیہا باغیچہ ہے جس وچ 1917ء دے انقلاب روس وچ مارے ڳئے بالشویک انقلابیاں دے علاوہ پہلے ازبکستانی صدر یلدش اخون بابایف دی قبراں موجود ہن۔ علی شیر نوائی اوپیرا تے بیلے تھیٹر ماسکو وچ لینن دا مقبرہ تعمیر کرݨ والے ماہر تعمیرات الیکسی شوسیف دے ذہن دی ہک تے تخلیقی کاوش ایں شہر وچ واقع ایہ تھیٹر ہے۔ ایں تھیٹر دی تعمیر وچ ݙوجھی جنگ عظیم وچ پکڑے ڳئے جاپانی قیدیاں کوں بطور مزدور استعمال کیتا ڳیا ہئی۔ ترکی دے قدیم شاعر علی شیر نوائی دے ناں نال موسوم ہے۔

تاریخی عجائب گھر

سابق لینن عجائب گھر وچ واقع ایہ تاشقند دا سب توں وݙا عجائب گھر ہے۔

امیر تیمور عجائب گھر

نیلے گنبد تے آراستہ و پیراستہ اندرونی دیواراں دی حامل ایہ متاثر کن عمارت وچ امیر تیمور تے صدر اسلام کریموف دی یادگاراں موجود ہن۔ عجائب گھر دے باہر واقع باغیچہ وچ گھوڑے تے سوار امیر تیمور دا ہک مجسمہ ایستادہ ہے۔ عجائب گھر دے گرد شہر دے خوبصورت ترین باغ تے فوارے واقع ہن۔

ذرائع ابلاغ

شہر توں ازبک زبان دے 9 اخبارات، انگریزی زبان دے 4 اخبارات تے روسی زبان دے 9 جریدے شائع تھیندے ہن ۔ متعدد ٹیلی وژن تے کیبل ٹیلی وژن تنصیبات وی شہر وچ موجود ہن جنہاں وچ برج تاشقند (تاشقند ٹاور) وی شامل ہے جیہڑا وسط ایشیا دی بلند ترین تعمیر ہے۔

منفرد خصوصیات

اتھاں وسط ایشیا دا واحد زیر زمین ریلوے نظام واقع ہے۔ (استانا تے الماتے وچ حالی ایہ نظام تعمیراتی مراحل وچ ہے) تاشقند وچ ملک دا سب توں ہوائی اݙا واقع ہے جیہڑا شہر کوں ایشیا، یورپ تے بر اعظم امریکا نال جوڑیندا ہے۔ شہر دا سب توں وݙا چوراہا، جیہڑا سوویت دور وچ آزادی چوک سݙیندا ہئی تے سوویت دور وچ لینن دے سب توں طویل القامت (30 میٹر) مجسمے دا حامل ہئی۔ 1992ء وچ لینن دے مجسمہ دی جگہ اتھاں دنیا دا ہک کرۂ نصب کر ݙتا ڳیا ہے جیندے تے ازبکستان کوں واضح کیتا ڳیا ہے۔

تعلیمی ادارے

شہر دی چند جامعات تے اعلٰی تعلیم دے ادارے:

• تاشقند اسٹیٹ ٹیکنیکل یونیورسٹی
• انٹرنیشنل بزنس اسکول "کالجاک علمی"
• تاشقند یونیورسٹی آف انفارمیشن ٹیکنالوجیز
• ویسٹ منسٹر انٹرنیشنل یونیورسٹی تاشقند
• قومی جامعہ ازبکستان
• یونیورسٹی آف ورلڈ اکنامی اینڈ ڈپلومیسی
• تاشقند اسٹیٹ اکنامک یونیورسٹی
• تاشقند اسٹیٹ انسٹی ٹیوٹ آف لا
• تاشقند انسٹی ٹیوٹ آف فنانس
• اسٹیٹ یونیورسٹی آف فارن لینگویجز
• کنزرویٹری آف میوزک
• تاشقند اسٹیٹ میڈیسن اکیڈمی
• انسٹی ٹیوٹ آف اورینٹل اسٹیڈیز
• تاشقند اسلامک یونیورسٹی