امیر عبدالرحمٰن اول بن معاویہ بن ہشام
عبد الرحمن اول (عربی: عبد الرحمن الداخل) اندلس وچ امارت امویہ دا بانی ہئی جیہڑا 756ء توں 788ء تک اندلس وچ حکمران ریہا۔ او 731ء وچ پیدا تھیا۔ 756ء وچ عبد الرحمٰن الداخل خلافت عباسیہ کوں نظر انداز کر کے امارت قرطبہ فا ایک خود مختار امیر بݨ ڳیا۔پیدائش دمشق وچ سنہ 731ء دی اے تے وفات قرطبہ شہر وچ سنہ 788ء وچ ( عمر 56–57 سال) تھئی.
خلافت امویہ دا خاتمہ تے عبد الرحمن دا فرار
لکھوعبد الرحمن خلافت بنو امیہ دے 10ویں خلیفہ ہشام بن عبدالملک دا پوترا ہئی۔ جݙݨ عباسیاں نے دمشق تے قبضہ کرکے خلافت امویہ دا خاتمہ کیتا تاں اوں وقت عبد الرحمن اول دی عمر 20 سال ہئی۔ او عباسیاں دے ہتھوں خاندان امویہ دے قتل عام وچ بچ ونجݨ والا واحد فرد ہئی۔ او تے ایندے بھرا یحییٰ نے محل توں فرار تھی کے صحرا وچ ہک بدوی قبیلے دے کول پناہ گھن گھدی۔ اس دوران عباسی اپنے حریفاں کوں بے رحمی نال قتل کریندے ریہے تے انہاں ݙوہاں بھراواں دء تلاش شروع کر ݙتی۔ ایں دوران انہاں نے عبد الرحمن تے یحییٰ دا پتہ وی چلا گھدا پر او ݙوہیں بھرا فرار تھی گئے تے دریائے دجلہ وچ ترپ گئے۔ عباسی سپاہیاں نے واپس آوݨ تے امان ݙیوݨ دا وعدہ کیتا جیندے تے یحییٰ انہاں دے آکھݨ تے یقین کرکے دریا وچوں نکل پیا تاں عباسیاں نے اونکوں فوراً ہی قتل کر ݙتا جبکہ عبد الرحمن تر کے دریائے دجلہ عبور کرگیا تے بعد ازاں شام تے فلسطین توں تھیندا ہویا شمالی افریقہ پہنچ کے عباسیاں دی دسترس توں باہر تھی گیا۔
افریقہ وچ قیام
لکھوخلافت بنو امیہ دے خاتمے دے بعد افریقہ دے صوبیاں وچ مقامی سرداراں نے حکومتاں قائم کرگھدیاں ہن۔ سلطنت امویہ دے اے سابق امیر امویاں تے عباسیاں ݙوہاں کولوں آزادی چاہندے ہن اس واسطے عبد الرحمٰن کوں انہاں دی جانب توں زندگی دا خطرہ لاحق ہئی تے اوہنے مزید مغرب دی جانب فرار تھی کے ماریطانیہ وچ بربر قبیلیاں دے کول پناہ گھن گھدی.
ہسپانیہ وچ آمد
لکھو755ء وچ او کیوٹا دے قریب موجودہ مراکش پہنچا جتھاں اوہنے اپݨا ہک سفیر ہسپانیہ بھیجا تاکہ او خاندان امویہ دے وفادار سابق رہنماواں دی حمایت حاصل کرسڳے۔ انہاں رہنماواں دی وݙی تعداد صوبہ الویرا، موجودہ غرناطہ وچ مقیم ہئی جتھاں امیر یوسف دی کمزور حکومت موجود ہئی جیہڑا ہک قبائلی گروہ دے ہتھوں کٹھ پتلی بݨا ہویا ہئی۔ اے افراد عرباں دے درمیان قبائلی تے عرباں تے بربراں سے درمیان نسلی اختلافات دے باعث پریشان ہن۔ عبد الرحمن نے اینکو بھرپور موقع سمجھا تے سابق وفادار پیروکاراں دی دعوت تے ستمبر 755ء وچ ملاگا دے مشرق وچ المنقب دے ساحل تے لتھا۔
ہسپانیہ دی فتح
لکھوابتدا وچ عبد الرحمن اپݨے حمایت یافتہ افراد نال مشورے دے معاملے وچ خطرات دے باعث محتاط ہئی۔ امیر یوسف نے مذاکرات دے آغاز وچ عبد الرحمن کوں زمین تے اپنی ہک دھی نکاح وچ ݙیوݨ دی پیشکش کیتی۔ عبد الرحمن زیادہ دی امید لائی بیٹھا ہئی لیکن او دباؤ دے باعث اے پیشکش قبول کرݨ دے قریب ہئی کہ امیر یوسف دے ہک اندلسی پیغام رساں دی عبد الرحمن دے ہک حامی عبید اللہ نال جھڑپ تھی گئی۔ اپݨی بہترین عربی لکھݨ دی صلاحیت تے ٹوکݨ تے عبید اللہ نے ایں پیغام رساں تے حملہ کر ݙتا جیندے باعث عبد الرحمن دا یوسف نال تصادم ناگزیر تھی گیا۔
756ء وچ ݙوہاں جماعتاں نے وادی الکبیر وچ ہک جنگ لڑی جیہڑی 16 مئی کوں قرطبہ دے قریب یوسف دی شکست دے نام ختم تھئی۔ عبد الرحمن دی فوج نے بہترین اسلحے نال لیس نہ ہووݨ دے باوجود ہک تاریخی فتح حاصل کیتی۔ انہاں دے کول صرف چند گھوڑے ہن حتیٰ کہ انہاں کول عَلَم بھی نہ ہئی تے ہک سپاہی نے اپݨے نیزے تے اپݨا سبز عمامہ ولہیٹ ݙتا تے بعد وچ ایہو اندلس وچ امویاں دا علم تے نشان قرار پایا۔
حکومت
لکھوعبد الرحمن دا طویل دور حکومت عرب تے بربر باشندیاں دی بغاوتوں دیخلاف جدوجہد کرݨ وچ گزرا جنہاں دی اکثریت آزادی چاہندی ہئی۔ 763ء وچ عبد الرحمن نے اپݨے دار الحکومت دے قریب وی انہاں باغیاں نال جنگ لڑی جیہڑے عباسیاں دی حمایت کریندے ہن ۔ اوہنے فیصلہ کن فتح حاصل کیتی۔ آخری سالاں وچ عبد الرحمن نے کئی محلاتی سازشاں کوں وی کچلا۔ اوہنے فن تعمیر دے نادر شاہکار مسجد قرطبہ دی بنیاد رکھی جس دی تعمیر اوندے پتر تے جانشیں ہشام اول دے دور وچ بھی جاری رہی۔ اوہنے جیں حکومت کوں قائم کیتا وہ 1031ء تک ہسپانیہ تے قائم رہی.