امام ابو حنیفہؒ
نعمان ابن ثابت بن زوطا بن مرزبان (پیدائش: 5 ستمبر 699ء– وفات: 14 جون 767ء) (فارسی: ابوحنیفه،عربی: نعمان بن ثابت بن زوطا بن مرزبان)، عام طور تے آپکوں امام ابو حنیفہؒ دے ناں نال وی ڄاݨا ویندا ہے۔ آپؒ سنی حنفی فقہ (اسلامی فقہ) دے بانی ہن۔ آپؒ ہک تابعی، مسلمان عالم دین، مجتہد، فقیہ تے اسلامی قانون دے اولین تدوین کرݨ والیاں وچ شامل ہن۔ آپؒ دے منݨ والیاں کوں حنفی آکھا ویندا ہے۔ زیدی شیعہ مسلماناں دی طرفوں وی آپؒ کوں ہک معروف اسلامی عالم دین تے شخصیت تصور کیتا ویندا ہے۔ انہاں کوں عام طور تے "امامِ اعظم" آکھا ویندا ہے۔
اساتذہ لکھو
علم الادب، علم الانساب تے علم الکلام دی تحصیل دے بعد علم فقہ کیتے امام حماد دے حلقہ درس توں فیض یاب تھئے۔ آپؒ علم فقه دے عالم ہن .آپؒ دے شیوخ و اساتذہ دی تعداد چار ہزار ݙسی ویندی ہے۔ جنہاں توں اوہ وقتاً فوقتاً اکتساب علم کریندے رہے۔ امام محمد باقر تے امام جعفر صادق دی شاگردی دا فخر وی انہاں کوں حاصل ہے۔
امام ابوحنیفہؒ نے تقریباً چار ہزار مشائخ توں علم حاصل کیتا، خود امام ابوحنیفہؒ دا قول ہے" میں کوفہ و بصرہ دا کوئی ایسا محدث نی چھوڑا جس توں میں علمی استفادہ نہ کیتا ہووے." [١]
درس و تدریس لکھو
آپؒ نے تحصیل علم دے بعد جݙݨ درس و تدریس دے سلسلہ دا آغاز کیتا تاں آپؒ دے حلقہ درس وچ زبردست اژدھام ہوندا تے حاضرین وچ اکثریت دور دے جید صاحبان علم دی ہوندی۔ علامہ کروری نے آپؒ دے خاص تلامذہ وچ اٹھ سو فقہا محدثین تے صوفیا و مشائخ شامل ہن۔ ایہ انہاں ہزار ہا انساناں دے علاوہ ہن جیہڑے انہاں دے حلقۂ درس وچ شریک تھیندے رہندے ہن۔ آپؒ نے فقہ حنفیہ دی صورت وچ اسلام دی قانونی و دستوری جامعیت دی لاجواب شہادت مہیا کیتی تے اس مدت وچ جیہڑے مسائل مدون کیتے انہاں دی تعداد بارہ لکھ ستر ہزار توں زائد ہے۔ آپؒ دی تالیف تے اجماع ہے تے صحابہ توں نقل روایت وی ثابت ہے۔ آپؒ شریعت دے ستون ہن۔
تلامذہ لکھو
حضرت امام ابو حنیفہؒ دے ہک ہزار دے قریب شاگرد ہن جنہاں وش چالیہہ افراد بہت ہی جلیل المرتبت ہن تے اوہ درجۂ اجتہاد کوں پہنچے ہوئے ہن۔ اوہ آپؒ دے مشیرِ خاص وی ہن۔ انہاں وچوں چند دے ناں ایہ ہن :
- امام ابو یوسف
- امام محمد بن حسن شیبانی
- امام حماد بن ابی حنیفہ
- امام زفر بن ہذیل
- امام عبد ﷲ بن مبارک
- امام وکیع بن جراح
- امام داؤد بن نصیر
علاوہ ازیں قرآن حکیم دے بعد اہل سنت و الجماعت دی صحیح ترین کتاب صحیح بخاری دے مؤلف امام محمد بن اسماعیل بخاری تے دیگر وݙے وݙے محدثین کرام آپؒ دے شاگرداں دے شاگرد ہن۔
اہم تصانیف لکھو
آپ دی چند مشہور کتب درج ذیل ہن :
- الفقه الأکبر
- الفقه الأبسط
- العالم والمتعلم
- رسالة الإمام أبي حنيفة إلی عثمان البتي
- وصية الامام أبي حنيفة
- المقصود في علم التصريف
- کتاب الوصية لجميع الامة
- الوصية لعثمان السبتي
- کتاب الوصية لابي یوسف
- الوصية لاصحابه الکبار
- الرسالة الی نوح بن مریم
تے انہاں دی احادیث وچ تصانیف دی تعداد 27 دے قریب اے.
وفات لکھو
150 ہجری وچ بغداد وچ انہاں دا انتقال تھیا۔ پہلی واری نماز جنازہ پڑھی گئی تاں پچاس ہزار آدمی جمع تھئے جݙݨ آوݨ والیاں دا سلسلہ جاری ریہا تاں چھی واری نماز جنازہ پڑھائی گئی. آپؒ ملکہ خیزراں دے مقبرے دے مشرق دی جانب دفن تھئے۔