المقتدی بامراللہ
المقتدی بامر اللہ خلافت عباسیہ دا ستاویہواں خلیفہ ہئی جیں نے 1075ء توں 1094ء تک حکومت کیتی ۔مقتدی نے خلافت عباسیہ دے وقار کوں قائم رکھا۔ اُوندے اچ دِین و سیاست ݙوہیں جمع ہن۔
سوانح
لکھومقتدی دا ناں عبد اللہ بن محمد ذخیرۃ الدین بن القائم بامر اللہ ہے۔ کنیت ابوالقاسم ہئی۔ شمس الدین الذہبی نے ناں عبیداللہ لکھا ہے۔ والدہ ارجوان نامی ہک کنیز ہن۔ پیدائش توں چھی مہینے قبل مقتدی دے والد ذخیرۃ الدین محمد بن القائم بامر اللہ انتقال کرڳئے ہن۔ مقتدی دی پیدائش اپݨے ݙاݙا القائم بامر اللہ دے عہدِ حکومت وچ ماہِ صفر 448ھ بمطابق مئی 1056ء اچ بغداد اچ تھئی۔
عہد حکومت
لکھوخلیفہ القائم بامر اللہ دی زندگی اچ ہی مقتدی اُنہاں دا جانشین تھی ڳیا ہئی۔ب14 محرم 487ھ مطابق 2 اپریل 1075ء کوں القائم بامر اللہ دی وفات دے بعد مقتدی دی بیعتِ خلافت گھدی ڳئی۔ اُوں وقت مقتدی دی عمر 19 سال 6 مہینے ہئی۔بیعتِ خلافت دے وقت مؤید الملک ابن نظام الملک، وزیر فخرالدولہ بن جہبز، عمیدالدولہ، شیخ ابواسحاق شیرازی، ابن الصباغ، نقیب النقبا طراد، نقیب الطاہر، معمر بن محمد تے قاضی القضاۃ ابوعبداللہ دامغانی وغیرہ نے علما و اراکین سلطنت توں مقتدی کیتے بیعت گھدی۔ ابن عمیدالدولہ کوں ملک شاہ کولوں بیعت گھنݨ کیتے روانہ کیتا۔ سعدالدولہ کوں ملک شاہ نے شحنہ (محافظ شہر) کر کے بغداد بھیڃا۔
محاسن
لکھوخلیفہ نے عنانِ خلافت ہتھ وچ گھندے ہی تمام لہوولعب دے انسداد دا حکم جاری کیتا۔ خلافِ شرع تمام اُمور کوں سختی نال بند کروایا۔ تھوڑے ہی عرصے وچ نیکی دا حکم عام تھی ڳیا۔ بزمانہ ٔ مقتدی، شہراں اچ عام طور تے اچھائیاں و نیکیاں ظہور افگن تھیاں۔ قواعد خلافت و انتظام مملکت شگفتہ، حرمت خلافت گزشتہ دے برعکس ترقی پزیر و بلندوبالا رہی۔ مقتدی نے بغداد اچ ترنم ریزی تے ڳاوݨ وڄاوݨ موقوف کر ݙتا۔ قحبہ خانے بند کروائے۔ حمام اچ بغیر لنگی ٻدھے غسل کرݨے تے ممانعت عائد کیتی۔ حمام توں کبوتر خانے ختم کروائے تاکہ غسل کرݨ والیاں کوں ایذا نہ پہنچے۔ مذہبی طور تے مقتدی بلندکردار، قوی نفس، عالی ہمت تے بنوعباس دا شریف خاندانی فرد ہئی۔
وزارت سلطنت
لکھومقتدی توں قبل ہی فخرالدولہ بن جہبز عہدہ وزارت تے فایز ہئی۔ مقتدی نے کجھ عرصہ اُوں کوں معطل کر ݙتا تے بعد ازاں ول اُونکوں ہی قلمدانِ وزارت سپرد کر ݙتا۔ چند ݙیہاں کیتے ابوشجاع محمد بن حسن مشہور بہ ظہیرالدین وزارت تے فائز رہہا۔
وقائع سلطنت
لکھومقتدی دی خلافت دے پہلے سال (یعنی 467ھ مطابق 1075ء) اچ مکہ مکرمہ وچ عباسیاں دی بجائے عبیدیاں دا خطبہ پڑھیجݨ لڳا۔
تتش اول جیہڑا ملک شاہ دا بھائی ہئی، اوہ وی مقتدی دے خیرخواہواں اچ شامل ہیی۔ اُوں نے دمشق کوں تسخیر کر گھدا تے اتھاں 468ھ مطابق 1075ء وچ مقتدی دے ناں دا خطبہ پڑھوایا۔ ملک شاہ توں تتش اول دی ناراضی تھی ڳئی مگر جلد ہی صلح تھئی۔ اِیں ناراضگی دے سبب تتش اول نے خراسان، ترمذ تے قبضہ کر گھدا ہئی، صلح دے بعد ݙوہاں علاقیاں کوں واپس ملک شاہ دے سپرد کر ݙتا ڳیا۔
469ھ مطابق 1076ء وچ ابونصر بن استاذ ابوالقاسم القشیری بغداد آئے تے مدرسہ نظامیہ اچ ہک تقریر کیتی جس وچ تمام دلائل مذہب اشعریہ دے بیان کیتے۔ اِیں تقریر توں حنابلہ کوں طیش آیا تے فتنہ کھڑا تھی ڳیا۔ ݙوہاں جماعتاں دے اکثریتی افراد اچ تعصب دی بنا تے فساد برپا تھی ڳیا تے اکثر لوگ قتل تھئے۔ خلیفہ نے وزیر فخرالدولہ بن جہیر کوں وزارت توں معزول کر ݙتا کیونکہ اُوندا میلان حنابلہ دی طرف ہئی۔
473ھ مطابق 1080ء اچ ملک شاہ سلجوقی نے اپݨی دھی خلیفہ مقتدی دی کنیزی اچ پیش کیتی جیندے نال خلیفہ نے نکاح کر گھدا۔
476ھ مطابق 1083ء وچ ممالک ہائے عباسی توں قحط ختم تھیا ۔ ایہیں سال خلیفہ نے ابوشجاع محمد بن حسن کوں وزیر مقرر کیتا تے اُونکوں ظہیرالدین دا خطاب تفویض تھیا۔
478ھ مطابق 1085ء وچ بغداد وچ سخت ہولناک کالی اندھاری آئی جس اچ بجلی دی چمک تے بادلاں دی گرج زوراں تے ہئی۔ مٹی تے ریت آسمانی بارش دی طرح اُݙدے ودے ہن۔ بعض اوقات اِیں زور دی کڑک تھئی کہ لوگاں کوں قیامت برپا تھیوݨ دا یقین تھی ڳیا۔ ایہ طوفان مسلسل ترئے گھنٹے تک ریہا جیہڑا عصر دے بعد گھٹ تھیا۔ امالی بن ابوبکر طوسی نے لکھا ہے کہ ایہ پورا منظر اُنہاں دا چشم دِید ہے۔
479ھ بمطابق 1086ء وچ یوسف بن تاشفین، والی سبتہ و مراکش نے خلیفہ توں درخواست کیتی کہ جیہڑے شہر اُوندے قبضے اچ ہن، اوہ اُونکوں عنایت کرکے سلطان دا لقب تفویض کیتا ونڄے۔ چنانچہ مقتدی نے ایہ درخواست قبول کرگھدی تے اُونکوں اپݨے کولوں خلعت و عَلَم بھیڄا تے اُونکوں امیرالمؤمنین دا خطاب عطاء کیتا۔ ایں طرح یوسف بن تاشفین نے دولت مرابطین دی بنیاد رکھی۔
479ھ مطابق 1086ء اچ ملک شاہ سلجوقی پہلی وار بغداد آیا تے بغداد اچ قیام پزیر تھیا۔ خلیفہ مقتدی دے نال دوستانہ طور تے چوڳان کھیلا۔ بعد ازاں واپس اصفہان چلا ڳیا۔
484ھ مطابق 1091ء وچ تمام جزائر صقلیہ تے انگریزاں نے قبضہ کر گھدا، حالانکہ ایہ اوہے جزائر ہن جنہاں کوں 200ھ اچ مسلماناں نے فتح کر گھدا۔ عرصے تک ایہ جزائر آل اغلب دے کول رہے جیہڑے خلافت عباسیہ دے ماتحت ہن۔ عبیدیاں دے دور وچ ایہ جزائر عبیداللہ مہدی دے کول ہن، انگریزاں نے عبیداللہ مہدی توں ایہ جزائر چھک گھدے۔
484ھ مطابق 1091ء اچ ملک شاہ سلجوقی بغداد آیا تے ہک عالیشان جامع مسجد تعمیر کروائی۔ مسجد دے اطراف وچ شاہی محلات تعمیر کروائے۔ تھوڑا عرصہ قیام کرکے واپس اصفہان چلا ڳیا۔ 485ھ مطابق 1092ء وچ ملک شاہ سلجوقی دی خلیفہ مقتدی توں ٹھݨ ڳئی۔ ملک شاہ سلجوقی بغداد آیا تے شر انگیزی کیتی، خلیفہ کوں اکھوا بھیڃا کہ تساں بغداد خالی کر ݙیو تے جتھاں جی چاہوے، چلے ونڄو کیونکہ ہݨ میں بغداد اچ خلافت کریساں۔ اِیں حکم توں خلیفہ متقدی پریشان تھیا تے اکھوایس کہ کم از کم ہک مہینے دی مہلت ݙتی ونڄے لیکن ملک شاہ سلجوقی نے آکھا کہ ہک گھنٹے دی وی مہلے نہ ݙتی ویسی۔ آخرکار خلیفہ دی استدعا تے ملک شاہ سلجوقی نے 10 ݙینہ دی مہلت ݙتی تے اِینہی عشرے اچ ملک شاہ سلجوقی بیمار تھی کے 19 نومبر 1092ء کوں بغداد وچ فوت تھی ڳیا۔ خلیفہ نے اُوندے پنج سالہ بیٹے محمود کوں سلطان مقرر کر ݙتا۔
492ھ مطابق 1099ء اچ غزنوی سلطان ظہیرالدولہ ابراہیم بن مسعود غزنوی دا انتقال تھیا۔ اُوندا بیٹا جلال الدین مسعود غزنوی تخت نشین تھیا۔ 14 محرم 487ھ مطابق 2 فروری 1094ء کوں ملک شاہ سلجوقی دے ݙوجھے فرزند برکیاروق نے خلیفہ دے دربار اچ حاضری ݙتی۔ خلیفہ مقتدی نے اُونکوں رکن الدولہ دا خطاب تفویض کیتا تے ہک شمشیر عنایت کیتی۔
وفات
لکھوبرکیارق دی دربار اچ حاضری دے اڳلے روز ہی خلیفہ متقدی نے بغداد وچ 15 محرم 487ھ مطابق 3 فروری 1094ء کوں 38 سال شمسی دی عمر وچ وفات پاتی۔ بقول علامہ جلال الدین سیوطی، خلیفہ مقتدی کوں اُوندی کنیز شمس النہار نے زہر ݙتا ہئی ۔ مدت خلافت 18 سال 10 مہینے 1 ݙینہ ہے۔ [١]
حوالے
لکھو- ↑ تحقیق و تحریر، اسماعیل بھٹہ