اسد خان دے افسانے
لکھاری جتھاں راہندے اتھوں دا رہݨ سہݨ ، مِلݨ جُلݨ، کھاوݨ پیوݨ، خوشی ، غمی تے رسماں ریتاں اوندی دی حیاتی دا حصہ ہوندن ،نت اوندے نال رہندن تے کہیں پل وی اوں توں وکھرا نی تھیندیاں، جݙاں او کجھ لکھدے تاں اے ساریاں شئیں اوندی لکھت دا حصہ بݨدن۔ اسد محمود خان دی لکھت اچ پوٹھوہار تے اوندا سپاہی ہووݨ ہر جاہ نظردے ۔ کہانیاں پڑھ تے آکھیا ونڄ سڳینیدے جو اسد محمود خان دیاں کہانیاں ایجھا شیشہ ہے جیندے وچ او آپ تے اوندا وسیب صاف ݙسدے۔ کتاب میݙے سامھے ہے، میں ݙیکھدا ٻیٹھاں سئیں اسد محمود خان دے کہانیں بارے وݙے وݙے لکھاریں ٻہوں کجھ لکھئے ۔ میں صرف ناں ڳنویساں تے اپݨے بھنے ترٹے لوظیں وچ خان سئیں نال محبتیں دی سانجھ رلیساں۔ جے میݙے اکھر ’’ کتاب دی ڳالھ کتاب دے نال ‘‘ نہ ہووے تاں میکوں معاف فرمیسو۔
باسط بھٹی دی بَھل بَھل
لکھومیجر اسد محمود خان دے اردو افسانیاں دا سرائیکی اچ ترجمہ کر تے سئیں باسط بھٹی وݙا کم کیتے۔ افسانے پڑھوں تاں ایویں ڄاپدے جو اے افسانے سرائیکی ماحول تے سرائیکی وسیب اچ لکھئے ڳن ۔ افسانیں دے سارے کردار وسیبی لڳدن ۔ بھاویں ڳالھ ایویں نہ وی ہووے ، ول وی باسط بھٹی دی سوہݨی سوادی تے مِٹھی سرائیکی افسانیں کوں وسیبی بݨا ݙتے۔ ڳالھ اے نی جو باسط بھٹی ترجمے دی لکھت اچ کوئی ہیر پھیر کیتے، ڳالھ اے ہے جو بھٹی سئیں دے قلم دی طاقت ایویں کر ݙکھائے۔ کوئی وی زبان اوں ویلھے تئیں اڳوں نی ودھ سڳدی جے تئیں اوندے وچ ترجمے نہ تھیون ۔ اسیݙی ماء ٻولی کوں دنیا دے ہر زبان تے پاکستان اچ ٻولیاں ونڄݨ آلیاں زباناں سندھی ، پشتو، پنجابی ،بلوچی ، پوٹھوہاری ، ہندکو، کشمیری تے ٻیاں زباناں دے ادب کوں سرائیکی اچ ترجمہ کرݨ دی ضرورت اے ۔ جیکر پاکستانی ہک ٻے دے زبانیں کوں نہ سمجھ سڳئے تے بݨاوتو دھر یعنی مصنوعی طریقے تے بدیسی تے اوپری زبانیں نال کم چلاوݨ دی کوشش کیتی ویندی ریہی تاں خیر کینھی۔کیوں جو بنگالی کوں نہ سمجھݨ تے بنگالی زبان کوں اوندا حق نہ ݙیوݨ دی اساں وݙی سزا چاتی اے۔
رشتے
لکھواسد محمود خان دیاں کہانیاں رشتیں نال چیڑھی ڳنڈھ آنگے ڳنڈھیاں پِن ۔ او ڳالھ جتھوں چیندن ڳالھ ول پھیر تے ڳالھ رشتیں تے آ ویندی اے ۔ او رشتے کیا ہِن ؟ ماء پیو، بھیݨ بھرا، سوتر مسات ،ملیر پھپھیر ، اے وی رشتے ہِن ۔ حق ہمسائے، بھرا برادری ،سنگتی ٻیلی ، دوست احباب ، اے وی رشتے ہِن۔ اے ٹھیک اے جو اسد خان اپݨے کہانیں اچ ماء دا پُتر وی نظر امدے تے کتھائیں کتھائیں فوجی وی ۔ رشتہ وطن وسیب دا وی ہے، رشتہ ماء دھرتی دا وی ہے، رشتہ زبان دا وی ہے، رشتہ قول اقرار دا وی ہے، رشتہ محبتیں تے عقیدتیں دا وی ہے، رشتہ یاری لاوݨ تے توڑ نبھاوݨ دا وی ہے، رشتہ ساہ بُت دا وی ہے، رشتہ رل گزارݨ دا وی ہے، رشتہ خالق تے مخلوق دا وی ہے، رشتہ دھپ ، چھاں تے دنیا دی ہر اوں شئے دا وی ہے جیرھا بندے دی حیاتی ساہ ساہ نال اے ۔ اسد محمود خان دے کہانیں اچ انہاں سارے رشتیں دا ذکر اے تے اسد خان نال اسیݙی نیاز مندی تے رشتے داری انہاں ساریں رشتیں نال ٻدھیل تے ڳنڈھیل اے۔
وݨ دا رشتہ
لکھو’’ درشک ‘‘ اے لوظ پہلے تاں میکوں وسیب دے ہک ٻہوں وݙے قبیلے دریشک دی بھاند ݙیندا نظر آیا، لغت ݙٹھی تاں سنسکرت زبان دے معنے ایں لوظ دے درشن نظر آئے۔ اے کہانی ہک رشتے دی کہانی ہے او رشتہ انسان تے وݨ دا رشتہ ہے ۔ کہانی وچ وݨ کوں ماء وانگے ݙکھایا ڳے جیویں ماء پُتر نال پیار کریندی اے ، اونویں وݨ بندے نال پیار کریندے، وݨ دی وفا تاں اونویں ای ماء وانگے ہے جو آپ دھپ سڑدے پر ٻے کوں چھاں ݙیندے ۔ سارے جڳ جہان دی زہر آلودگی تے گندی ہوا آپ جذب کرے تے بندیں کوں صاف ہوا دے مِٹھے مِٹھے جھولے ݙیوے ۔ بندے کوں پالا لڳے تاں وݨ آپ سڑ ویندے پر اپݨے سئیں کوں سیک ݙیندے۔ کون آہدے وݨ دے ہتھ پیر نی ہوندے ،کون آکھدے کن تے اکھیں نی ہوندیاں ، کون آکھدے جو انسان سوچیندے پر وݨ کجھ نی سوچیندا ، اے سب کجھ ہے تے صئی سچ دی حقیقت ہے۔ اعتبار نہ آوے تاں درشک پڑھو۔ میں ہک ٻی ڳالھ وی کرینداں جو ایں توں وی ودھ وݨ او شئے ہے جیندیاں دھرتی وچ پاڑاں ہوندن ،اوندا دھرتی نال تے مٹی نال مضبوط رشتہ ہوندے تے اے رشتہ سب توں وݙا رشتہ ہے کیوں جو ہر شئے وی اصل مٹی ہے۔
ماء نال محبت
لکھواپݨی ماء نال محبت کینکوں نی ہوندی ؟ میجر اسد محمود خان کوں میں ٻئی طراہویں ݙٹھے ، خان صیب ہک ݙینھ اپݨے دفتر دعوت ݙتی ، ہک سنگتی کوں نال لا تے خان صیب کول پُڄ ڳیم۔ ݙوپہریں دا ویلا ہا ، پہلے پاݨی تے پَھل فروٹ۔ خان صیب آکھیا سئیں بسم اللہ ! میں آکھیا سئیں پہلے تُساں ۔ خان صیب آکھیا بسم اللہ، سئیں بسم اللہ ۔ میں آکھیا ’’ پہلے تم چڑھو، تم چڑھو‘‘ کریندے کریندے گاݙی نہ چُھٹ ونڄے ، اساں بسم اللہ کر تے شروع تھی ڳیوسے ۔ خان صیب کہیں شئے کوں ہتھ نہ لاتا۔ کجھ دیر بعد کھاݨا لڳ ڳیا۔ خان صیب دا ولا اوہو کم ۔ میں آکھیا خان صیب اے کیا مذاق اے ؟ خان صیب مُسک پئے تے اکھیونے میݙا روزا ئے ۔ میں آکھیا اے کیڑھا رمضان اے ؟ خان صیب آکھیا جو میں تہاکوں سچ ݙساں ، میں آکھیا فرماؤ۔ خان صیب آکھیا جو میں کوئی نیک یا متقی پرہیزگار کائنی تے نہ ای وقت دا ولی بݨݨ چہنداں ، پر میں ویلھے کویلے نفلی روزے اپݨی اماں سانگے رکھداں جو شئیت انہائیں دے کتھائیں روزے قضا تھئے ہوون تے ایں بہانے شئیت او روزے ادا تھی ونڄن۔
فقیریں نال فقیر
لکھواسد محمود خان کوں مِل تے ذرہ برابر وی احساس نی تھیندا جو اساں کہیں فوجی افسر کوں ملیئے سے ۔ انہاں دے دفتر ونڄو تاں کینٹ اچوں لنگھ ونڄݨا پمدے ، کہیں شریف بندے دا سا سُکاوݨ سانگے تاں فوجی چیک پوسٹ تے بیٹھا ہویا آرمی دا سپاہی وی کافی اے ۔ وݙے افسریں دی تاں ڳالھ ای ٻئی اے ۔ سچ تاں اے ہے جو آئی ایس پی آر دے دفتر پُڄدے تئیں ساہ سولی تے ٹنگیا راہندے کیونجو دفتر ٻیٹھا ہویا شخص پوٹھوہاری اے ۔ جئیں ویلھے او الیندے ، اوندے الا ٻول نال سرائیکی جھوک تے پوٹھوہاری ڈھوک اچ کوئی فرق نظر نی امدا پر دفتر پُڄو تاں مونجھ لہہ ویندی اے، بندے دے ساہ اچ ساہ ولدے تے اونکوں محسوس تھیندے جو میں کینٹ نی اپݨے گھر ٻیٹھاں ۔ سچ پُچھو تاں اسد خان فوج اچ ضرور فوجی ہوسے پر اساں فقیریں نال فقیر ہوندے ۔ سیاݨے اکھیندن انسان دے مزاج تے زمین دا ڈھیر اثر ہوندے ۔جیویں جو پتھریلی زمین دے لوک سخت دل تے سخت مزاج ، کولی تے ہموار مِٹی دے لوک نرم دل تے نرم مزاج ۔ میکوں خیال آیا جو پوٹھوہار تاں پتھر اے ۔ اسد خان نرم دل کیوں اے ؟ میں ول آپ کوں آپ آکھیا جو ہر جاہ تے بندے ہکو سنویں نی ہوندے ، ول اے جو پوٹھوہار دے پہاڑ وی تاں ایویں نی اُسر ڳے ۔ اے وی تاں کہیں ویلھے ہموار زمین ہوسن۔ صدیں تے ہزاریں سال دے عمل نال خطے تے علاقے کیا تے کیا تھی ویندن ؟ اے وݙے غور تے فکر دی ڳالھ اے۔
پوٹھوہار کیا ہے ؟
لکھوروہتاس توں مارگلہ تئیں دریائے سندھ تے دریائے جہلم دے وچلے علاقے کوں پوٹھوہار آکھیا ویندے ۔ اے قدیم خطہ ہمیش توں وݙی شان تے عظمت آلا رہ ڳے۔ جہانگیر بادشاہ دی اپݨٰ لکھی ہوئی کتاب ’’ تزک جہانگیری ‘‘ اچ پوٹھوہار دا ذکر تفصیل نال کیتے تے آکھئے جو ہتھیہ توں مارگلہ تئیں سارا پوٹھوہار اے ۔ پوٹھوہار دے زبانیں اچ گگھڑی زبان دا ناں وی امدے کیونجو گھکڑ قوم اتھاں ڈھیر ساری آباد ہئی۔ ایں خطے دی اپݨی زبان ، اپݨی تہذیب تے اپݨی ثقافت اے ، ایندا پنجابی پشتو نال کوئی تعلق کائنی۔ سرائیکی علاقے دی طرح ایں علاقے کوں وی ثقافتی تے تہذیبی لحاظ نال تباہ کرݨ اچ انگریز دا ہتھ اے جو 1846ء اچ انگریز دی پنجاب اچ عملداری تھئی تاں اینکوں پنجاب بݨا ݙتا تے بعد اچ انگریزیں نواں صوبہ سرحد بݨایا تاں ایں خطے دے ڈھیر سارے علاقے پشتونیں دی جھولی اچ پا ݙتے ۔ نہ تاں تہذیبی ، ثقافتی تے جغرافیائی لحاظ نال پشاور پوٹھوہار سارے ہک علاقے ہِن ۔ اینکوں بھاویں ہندکو دا ناں ݙیو۔ ہزار دا ناں ݙیو یا ول پوٹھوہار دا ناں ݙیو۔ اے سارا ہکو خطہ ہے۔ اے وی ݙسی ونڄاں جو زبان دی الگ ساخت دے اعتبار نال ایں سارے خطے دیاں زباناں سرائیکی دے قریب اے تے تریخی ثقافتی تے جغرافیائی اعتبار نال اے سارا خطہ ہکو وسیب اے ۔ صرف زبانیں دے لہجیں دا فرق اے ۔ آؤ تھولی ڳالھ پوٹھوہار بارے کروں جو پوٹھوہار تے اوندی تریخ کیا ہے۔
جغرافیائی حساب نال سطح مرتفع پوٹھوہار دی بلندی سطح توں ہک ہزار توں ݙو ہزار فٹ اے۔ زمین کتھائیں ہموار تے کتھائیں پتھریلی ، دریائے سواں ایں علاقے دا مشہور دریا ہے۔ مارچ 1976ء اچ محکمہ آثار قدیمہ امریکا دی یونیورسٹی دے تعاون نال ایں علاقے اچ ہک بندے دی چڑاٻی لبھی ۔ اوندے تے تحقیق تھئی تاں او کئی لکھ سال پراݨی ݙسی ڳئی ۔ امریکی ماہراں دی جماعت دے اڳواݨ ڈیوڈ ہل ݙسیا جو ایں علاقے اچ انسان ݙو کروڑ سال پہلے وی راہندے ہَن۔ علم بشریات آلے ݙسیندن جو انسان یا آدمی کوں ’’ راما پیتھی کس‘‘ وی آکھیا ڳیا۔ ول ہک ناں ’’ مانس ‘‘ وی آیا۔ نویں نانویں اچ ایں علاقے دے آدمی کوں ’’ پوٹھوہار مانس‘‘ وی آکھیا ڳے۔ پوٹھوہار وچ بندے دی جیڑھی چڑاٻی مِلی اے ۔ ہُݨ تئیں وی آثار قدیمہ دی تحقیق اچ اینکوں ساری دنیا دی قدیم ترین اثریاتی دریافت آکھیا ڳے۔ ڄا تے سنڄاتے تاریخ دان ڈاکٹر امجد تاریخ پاکستان اچ لکھدن جو اے علاقہ حیوانی ، حیاتی دے سوا چھ کروڑ سال دے ثبوت ݙے چُکے ۔تھی سڳدے جو انسانی ظہور انج انج جاہیں ، انج انج وقتیں اچ تھیا ہووے پر آثار قدیمہ دے ماہرین اچ اے نظریہ ݙاڈھا مشہور اے جو ’’ پوٹھوہار مانس ‘‘ نسل انسانی دا پہلا مُنڈھ اے تے اے کوئی سوا ݙو کروڑ سال پہلے دی ڳالھ اے۔ میں اے ڳالھ ایں سانگے لکھی اے جو میݙا ’’ پوٹھوہار مانس‘‘ اسد محمودخان تے اوندیاں لکھتاں صدیں تے محیط اِن ۔
پوٹھوہار دے مقامی
لکھوپوٹھوہار دے مرکز راولپنڈی اچ دارالحکومت آ ڳے ۔ نواں شہر تے نویں دنیا آباد کیتی ڳئی ، نویں شہر دا ناں اسلام آباد رکھیا ڳیا۔ جیڑھی زمین کوں ٹکے سیر کوئی ناں گھدا ہا ، او لکھیں دا فٹ وِکدی پئی اے۔ اسلام آباد اچ لوک ٻاہروں آ تے کیا توں کیا تھی ڳن پر مقای اونویں دے اونویں ہِن ، ساگی سرائیکیں آنگے ، سچ پُچھو تاں میکوں سرائیکستان تے پوٹھوہار وچ کوئی فرق نی نظر امدا۔ فرق ہے تاں اتنا جو سرائیکی کوں پنجوی تریہہ سال پہلے پتہ لڳ ڳے جو آباد کاری دے ناں تے ٻاہرلیں دا میلہ دھرتی واس توں اوندی بھوئیں کھسݨ سانگے لاتا ڳے تے پوٹھوہاری کوں پنجوی تریہہ سال بعد پتہ لڳسے جو انہائیں دے پیریں تلوں زمین کیویں نِکتی اے ؟ اسلام آباد اچ میں جو کجھ ݙٹھے ، اتھاں میکوں اسلام دے عدل دے سوال باقی سب کجھ نظر آئے ۔ میں اے وی ݙٹھے جو پوٹھوہاری توں بھوئیں دے نال ثقافتی وی کھسی ڳئی اے۔ احٖ اسلام آباد دنیا دا سب توں وݙا غیر ثقافتی شہر اے۔ ایندا اندازہ میکوں پچھلے ستارہاں اٹھارہاں سال توں سرائیکی ثقافیت میلے کراوݨ نال تھئے۔یں چہساں جو اسد محمود خان اپݨے کہانیں دا موضوع پوٹھوہار نال تھیوݨ آلی وانجھ کوں وی بݨاون۔
سرائیکی تے پوٹھوہاری
لکھوسرائیکی تے پوٹھوہاری دی ہک سانجھ اے وی ہے جو جݙاں اسلام آباد وسایا ڳیا تاں اسلام آباد متاثرین کوں رقبے سرائیکی وسیب دے اضلاع اچ ݙتے ڳئے۔ احٖ جتھاں وہاڑی ضلع بݨ ڳے ، خانیوال ضلع بݨ ڳے ،پہلے ایندا ضلع ملتان ہا۔ اے اسلام آباد متاثرین دے علاقے ہِن ۔ ملتان وی متاثرین دی مار اچ ہے۔ متاثرین اچوں اکثریت جعلی ہئی، انہاں رقبے گھدے تے ویچ وٹا پرے تھی ڳے۔ اصل حقداریں دے اکثریت احٖ وی رُلدی ودی اے، اسلام آباد آباد کاری نال سرائیکی وسیب تے ݙوڑا عذاب آیا ۔ اساں زمین وی ݙے بیٹھے تے پوٹھوہاریں دے بدلے ایجھے لوک ڳل پئے ڳے جیڑھے بھوئیں دے پُتر نی وپاری ہِن ۔ او نہ دھرتی نال محبت کریندن نہ دھرتی دی زبان تے ثقافت نال ۔ جھوک سرائیکی میلے تے ایہے ڳالھیں کریندے ٻیٹھے ہاسے ، ہک سنگتی آکھیاجو پوٹھوہاری اکھاݨ ’’ زمین ہموار نئیں ، موسم دا اعتبار نئیں ، درخت پھل دار نئیں تے بندے وفا دار نئیں ‘‘ دا کیا ایہو مطلب اے۔ میں آکھیا جے تئیں ’’ بندے وفا دار نئیں ‘‘ آلی ڳالھ اے ، تاں اے ڳالھ کہیں دشمن کھنڈائی ہوسے، نتاں پوٹھوہار تہذیب دے اصل لوکیں اچ میں تاں وفا ݙٹھی اے۔ باقی چنڳے پوݨے ، کھرے کھوٹے تے وفادار تے بے وفا ہر جاہ ہوندن ۔پوٹھوہاریں دے خلاف اے ڳالھ میکوں تاں سرائیکی آلا جرم لڳدی اے جو اپݨا سب کجھ ٻاہروں آوݨ آلئیں کوں ݙے ٻیٹھوں ولا وی چنڳے تے وفادار کائنی ۔ ایہو کجھ پوٹھوہار نال تھئے ۔ بی بی ’’ وفا ‘‘ کوں در اصل ٹھیکیداریں ٹھیکے تے گھن گھدے ۔ ایں سانگے اوہے ’’ وفا دار ‘‘ سݙیندن باقی سارے غردار ان۔
جھوک دی لکھت
لکھوکجھ عرصہ پہلے ݙینھ وار جھوک سرائیکی اچ لکھت شائع تھئی ہئی، دل کریندے او وی ایں لکھت شامل کراں ، جھوک اچ میں لکھیا ہا جو خطہ پوٹھوہار ہک ایجھی مردم خیز دھرتی اے جتھاں وݙے وݙے ادیب ،دانشمند تے سوجھواݨ پیدا تھئے ۔ایندے نال نال ایں دھرتی کوں سولجراں تے سپہ سالاراں دی سر زمین وی آکھیا ویندے۔ ایں ڳالھ دا ثبوت سئیں میجر اسد محمود خان ہِن جیڑھے ہِکے ویلھے سپہ سالار وی ہِن تے قلمکار وی ۔ سئیں دیاں ادھ درجن توں ڈھیر شاہکار کتاباں شائع تھی چُکین۔ اساݙی پاک فوج اچ لکھت پڑھت تے حوالے نال ڳالھ صرف کرنل محمد خان تئیں مُک نی ویندی ۔ اِتھاں کرنل محمد خان تے میجر اسد خان جہے سینکڑاں لوک ایجھے ہِن جیڑھے سپہ سالار ہووݨ دے نال نال چنڳے قلمکار وی ہِن۔ انہائیں دی خذمتیں کوں منݨا چہیدے۔ پوٹھوہاری تے سرائیکی زبان دا آپت اچ گھاٹا ڳانڈھا ازلیں توں ہے ۔ اے ڳالھ میکوں سئیں میجر اسد محمود خان دے ناول ’’ آلہݨاں ‘ پڑھ تے یاد آئی۔ آلہݨے کوں ا ساں وی سرائیکی اچ آلہݨاں آکھدوں تے پوٹھوہاری اچ وی اینکوں ایہو ناں ݙتا ویندے۔ سرائیکی تے پوٹھوہاری دی سانجھ اساݙے بزرگ صوفی شاعراں میاں محمد بخشؒ تے مولوی لطف علی ؒ دی وی ہے۔ ݙوہاں اپݨی اپݨٰ زبان اچ قصہ سیف الملوک لکھے تے قصے کوں امرکر ݙتے۔ ایویں گولڑہ شریف، پاکپتن شریف ، کوٹ مٹھݨ ، اوچ شریف ، تونسہ شریف تے ملتان ایجھے روحانی مرکز ہِن جنہاں دی مقناطیسی کشش سرائیکی وسیب تے پوٹھوہار کوں ہک ٻئے نال رَلائی کھڑی اے ۔انویں آلہݨاں اردو زبان اچ لکھیا ڳے پر ایندے وچ پوٹھوہاری مٹی دی خوشبو جاہ جاہ مِلدی ہے ۔ سئیں اسد محمود دے آلݨے دیاں پہلیاں ترائے چار سطراں تہاݙی خدمت اچ پیش کرینداں ، جیویں چاولیں دی دیڳ دے ہک چاول توں ساری دیڳ دے سواد دا اندازہ لا گھندن ، اینویں تُساں اساں وی ݙو چار سطراں توں سموری کتاب دے اسلوب دا اندازہ لا سڳدوں ۔ چند سطراں آلہݨے دیاں اردو اچ تُساں پڑھو :۔
’’ یادیں پانی کے گھر میں رہتی ہیں ۔ یہ مٹی کے کورے گھڑے میں کنویں کے میٹھے پانی جیسی ہیں ۔ گھڑا اُنڈیلنے سے رفتہ رفتہ باہر نکلنے لگتی ہیں اور ہاتھوں کے پیالے میں اکٹھی ہو جاتی ہیں ۔ کچا گھڑا، بھٹی میں پک کر کورا ہوتا ہے اور یادیں زمانے کی حرارت میں تپ کرر کندن بنتی ہیں ۔ گھڑے کا پانی پکی دیواروں میں سے رِسنے لگتا ہے ۔ اس کی نمی سے جہاں گھڑا تر ہو جاتا ہے ،وہاں سورج کی روشن کرنوں کے سنگ مل کر قوسِ قزح کے ست رنگوں کا وجود بھی تخلیق پاتا ہے۔‘‘
اعوان کاری
لکھوڳالھ صرف احمد ندیم قاسمی دی نی ، دلشاد کلانچوی تے امان اللہ ارشد جہے سینکڑاں مہان لکھاری اعوان برادری نال تعلق رکھیندن۔ سرائیکی دے جیڑھے مختلف 37 ناں لکھیئے ڳن ، انہائیں اچ ہک اعوان کاری وی ہے۔ اے لکھدے ہوئیں میکوں خوشی اے جو پنڈی دے ملک سلطان محمود خان دے گھر 5 دسمبر 1976ء کوں ہک ایجھا نیک بخت ٻال پیدا تھیا جیڑھا احٖ پاک آرمی دا افسر تے درجن توں ڈھیر کتابیں دا مصنف ہے ۔ ملتان اچ آئی ایس پی آر دے سربراہ دی حیثیت نال فوج تے عوام کوں ہک ٻے دے نیڑے کیتے او پہلے حاضر سروس فوجی افسر ہِن جیڑھے سرائیکی وسیب دے محرومیں بارے لکھئے تے آکھئے جو تعلیم، صحت تے روزگار دے معاملیں اچ وسیب کوں نظر انداز کیتا ڳے۔ 6 ستمبر کوں سرائیکی اچ ملی نغمیں دا اہتمام تے سرائیکی تہذیب تے ثقافت دے رنگیں کوں نشابُر کرن سرائیکی وسیب دے لوکیں سانگے ماݨ تے خوشی دی ڳالھ اے۔
اسد محمود خان تے تریمت
لکھواسد محمود خان سوہݨا سجیلا نینگر اے، محبت اوندے اچ کُٹ کُٹ تے بھری ہوئی اے۔ پر سوال ہے جو اوں محبت کیتی وی ہے ۔ کہانیاں پڑھوں تاں اوندے وچ تریمت غائب اے، حالانکہ سارے جڳ جہان اچ جیڑھا رواج اے او اے ہے جو کہانی تریمت توں شروع تھیندی تے تریمت تے مُکدی اے ، جے کہانی موضوع پیار محبت نہ وی ہووے ول وی کہانی عورت دا ذکر دے بغیر پوری نی تھیندی ۔ اسد محمود خان دے افسانیں تے کہانیں اچ تریمت دا ذکر ہے پر او ذکر ماء بھیݨ دے روپ اچ ہے۔ ایویں لڳدے جو اسد محمود خان کوں اپݨے کم اپݨے پیشے تے اپݨی ماء دھرتی دی محبت توں واند ای نی ملدی جو او کیں ٻئی تریمت نال محبت کرے ۔ میکوں تاں وپرا ایں ڳالھ دا ہے جو او خاتونِ خانہ دا کیا بݨیا ہوسے جیڑھی پتنگ دی ݙور وانگے اوندے نکاح اچ آئی اے۔
کہانیں اچ موت دا ذکر
لکھوسیاݨے آکھدن جو جیوݨ کوڑ تے مرݨ سچ اے ۔ سیاݨے سچ تاں آکھدن جو جݙاں بے وفا زندگی دا پندھ مُکدے اتھوں وفا دار موت دا سفر شروع تھی ویندے ۔ اے وی آکھیا ویندے جو موت حیاتی پہریدار اے پر او تئیں جے تئیں وعدہ نی امدا۔ صوفی نجیب اللہ نازش دا ڳاوݨ توں تاں وفا کریں ہا، زندگی تاں بے وفا ہے ‘‘ سݨدوں تاں خیال امدے جو کیا زندگی بے وفا ہے ؟ جیا سئیں خواجہ سئیں وی حیاتی کوں بے وفا موذݨ آکھئے۔ اے وی آکھیا ویندے جو حیاتی پاݨی دے بلبلے وانگے ہے تے اصل شئے حیاتی اے ، جیرھی موت توں وی نی مردی۔ اے ساری ڳالھ میکوں اسد محمود خان دیاں کہانیاں پڑھ تے یاد آئی اے جو انہائیں دے ڈھیر سارے کہانیں دا مُکیوا یعنی اختتام موت تے ہے۔ شئیت ہیں ڳالھوں جو موت بر حق ہے۔ شئیت ہیں ڳالھوں جو جینکوں مولا نہ مارے بندہ نی مردا۔ او مر تے وی زندہ راہندے پر اپݨی چنڳائی نال ۔ ایجھے لوکیں بارے قرآن دا وی فیصلہ ہے تے بابا بلہے شاہ سئیں ؒ وی ایہو فرمائے جو ’’ بلھے شاہ اساں مرنا ناہیں ، گور پیا کوئی ہور ‘‘ ۔
مُکدی ڳالھ
لکھو’’ مُکدی ڳالھ شمیم مُکاؤں ، تیݙی دید نہ تھئی ، ساݙی عید نہ تھئی‘‘ اے سرائیکی شعر تاں اسد خان سانگے ہے کیونجو اسد خان ڈھیر سارے محبوبیں دا وی محبوب اے۔ خان صاحب دے کہانیں بارے میں آپوں کجھ نی آکھدا ، میں ہک وݙے لکھاری دی ڳالھ کرینداں جو والٹیئر آکھیا ہا :۔
’’ لکھاری کوں سچ لکھݨا چہیدے تے پڑھݨ آلے کوں فریب نی ݙیوݨا چہیدا ۔ سچے لکھاری تاں او ہِن جیڑھے انسان نسل کوں سچ دی تعلیم ݙیندن تے سچائی کوں عام کریندن‘‘۔
اسد محمود خان دے لکھتیں اچ میکوں ایہا ڳالھ نظر آئی اے ۔ میں خان صیب کوں سچائی عام کرݨ تے مبارخاں ݙیوݨ دے نال نال اے وی آکھساں جو میݙے سانگے خوشی دا تریخی موقعہ ہے جو پوٹھوہار وسیب دے پہاڑیں ہیٹھ ٻہہ تے لکھئے ڳئے کہانیں دا سرائیکی اچ ترجمہ تھئے تے انہائیں کہانیں کوں شائع کرݨ دا اعزاز جھوک کوں حاصل تھئے۔ سرائیکی ترجمے سانگے میں سئیں باسط بھٹی دا وی تھورائت آں، اڳوں تے وی اساݙی کوشش ہوسے جو اساں پاکستان اچ ٻولݨ آلے سارے زبانیں دے ادب دے ترجمے کراؤں ، کیونجو اے زباناں پاکستان دیاں قومی زباناں ہِن ۔
حوالہ
لکھو· معروف سرائیکی دانشور سئیں ظہور دھریجہ دی کتاب سرائیکی قلم قبلیہ وچوں چوݨ