اریٹریا

ارتریا (Eritrea، इरीटोरिया) (تلفظ: /ˌɛrɨˈtreɪ.ə/ یا /ˌɛrɨˈtriːə/;[13]ٹگرینیا: ኤርትራ? ʾErtrā ; عربی: إرتريا ) براعظم افریقا دا ہک ملک ہے۔ ایں دا دارلحکومت اسمارا ہے۔ ایں دے مغرب وچ سوڈان، جنوب وچ ایتھوپیا تے جنوب مشرق وچ جبوتی واقع ہن۔ شمال مشرقی تے مشرقی طرف بحرِ احمر دے ساحل ہن، جنہاں دی ڊوجھی طرف سعودی عرب تے یمن ہن۔ ارتریا دا کل رقبہ 1٫17٫600 مربع کلومیٹر ہے تے کل آبادی دا تخمینہ 50 لکھ ہے۔

جھنڈا

سرکاری نشان

نقشے وچ

تاریخ

شمالی صومالیہ، جبوتی تے بحیرہ احمر دے سوڈان والے کنارے دے نال ارتریا پراݨے دور دی پُنت سرزمین دا حصہ ہئی۔ ایں سرزمین دا تذکرہ ساکوں 25 ویں صدی ق م وچ ملدا ہے۔ قدیم پُنت قوم دے مصر دے فرعوناں دے نال گہرے تعلقات ہن۔

دمت نامی سلطنت ارتریا تے شمالی ایتھوپیا وچ 8ویں تے 7ویں صدی ق م وچ آباد ہئی۔ ایں دا دار الحکومت یِحا ہئی۔ ایں سلطنت نے آبپاشی کیتے منصوبے بݨائے، ہل دا استعمال، ٻاجھری دی کاشتکاری تے لوہے دے اوزار تے ہتھیار بݨاوݨے شروع کیتے۔ 5ویں صدی وچ دمت قوم دے زوال دے بعد ایں علاقے وچ کئی چھوٹی اقوام آباد رہیاں۔ ارتریا دی تاریخ ایں دی بحیرہ احمر دی ہمسائیگی نال جڑی ہوئی ہے۔ ایں دے ساحل دی لمبائی 1,000 کلومیٹر توں زیادہ ہے۔ کئی سائنس داناں دے خیال وچ ہیں علاقے توں ہی موجودہ انسان افریقہ دے براعظم توں نکل کے دنیا دے دیگر حصیاں کوں پھیلے ہن۔ سمندر پار توں آوݨ والے قابضاں تے نو آبادیاتی اقوام جیویں کہ یمن دے علاقے توں، عثمانی ترک، گوا توں پرتگالی، مصری، انگریز تے 19ویں صدی وچ اطالوی وغیرہ اتھاں آندے رہے۔ صدیاں تک ایہ حملہ آور ہمسائیہ ممالک توں وی آندے رہے ہن جیہڑے مشرقی افریقہ وچ ہن۔ تاہم موجودہ ارتریا 19ویں صدی دے اطالوی حملہ آوراں توں ثقافتی طور تے زیادہ متاثر ہے۔

1869ء وچ نہر سوئیز دے کھلݨ دے بعد جݙݨ یورپی اقوام نے افریقی سرزمین تے قبضے کر کے اتھاں اڈے بݨاوݨے شروع کیتے تاں ارتریا تے اٹلی نے حملہ کر کے قبضہ کیتا۔ یکم جنوری 1890ء کوں ارتریا باقاعدہ طور تے اٹلی دی نوآبادی بݨ ڳیا۔ 1941ء وچ اتھوں دی کل آبادی 7,60,000 ہئی جنہاں وچ اطالوی باشندے 70,000 ہن۔ اتحادی افواج نے 1941ء وچ اطالویاں کوں باہر کڈھ ݙتا تے خود اتھاں قبضہ ڄما گھدا۔ اقوامِ متحدہ دے منشور دے تحت 1951ء تک برطانیہ اتھوں دا نظم و نسق سنبھالدا ریہا۔ ایں دے بعد ارتریا، ایتھوپیا نال مل ڳیا۔

بحیرہ احمر دے ساحل تے معدنیات دی وجہ نال ارتریا بہت اہم ہے۔ ہیں وجہ نال اینکوں ایتھوپیا نال ملا ݙتا ڳیا ہئی۔ 1952ء وچ ارتریا کوں ایتھوپیا دا 14واں صوبہ بݨا ݙتا ڳیا۔ ایتھوپیا نے اپݨا قبضہ ڄمائے رکھݨے کیتے اپݨی زبان کوں زبردستی ارتریا دے سکولاں وچ لاگو کر ݙتا۔ ایں وجہ توں ارتریا وچ 1960ء دی دہائی وچ آزادی دی تحریک چلی۔ ایں تحریک دی وجہ توں 30 سال تک ارتریا تے ایتھوپیا دی حکومتاں دے درمیان مسلح لڑائی جاری رہی۔ ایہ جنگ 1991ء وچ ختم تھئی۔ اقوامِ متحدہ دی زیرِ نگرانی تھیوݨ والے ریفرنڈم وچ ارتریا دے لوگاں نے واضح اکثریت نال آزادی دا فیصلہ کیتا تے ارتریا نے آزادی دا اعلان کر ݙتا۔ 1993ء وچ اینکوں بین الاقوامی طور تے تسلیم کر گھدا ڳیا۔

تگرینا تے عربی کوں وݙی زباناں منا ویندا ہے۔ حکومت دی طرفوں بین الاقوامی معاملات وچ انگریزی زبان استعمال تھیندی ہے تے 5ویں توں اڳوں ہر جماعت وچ اینکوں تدریسی زبان دے طور تے استعمال کیتا ویندا ہے۔ ارتریا وچ ہک ہی سیاسی جماعت ہے۔ 1997ء دے آئین دے مطابق صدارتی جمہوریہ ہے تے یک ایوانی پارلیمانی جمہوریہ دا درجہ ملا ہویا ہے تاہم حالی ایندے تے عمل درآمد تھیوݨا باقی ہے۔ 1998ء وچ ایتھوپیا دےے نال سرحدی تنازعے تے ݙوہاں ملکاں دے مابین جنگ تھئی جس وچ 1,35,000 ایتھوپیائی جبکہ 19,000 ارتریائی فوجی ہلاک تھئے۔

سیاست تے حکومت

ارتریا دا نظام پیپلز فرنٹ فار ڈیمو کریسی اینڈ جسٹس نامی پارٹی چلیندی ہے۔ دیگر سیاسی جماعتاں کوں کٹھا تھیوݨ دی اجازت نی حالانکہ آئین ہک توں زیادہ سیاسی جماعتاں کوں اجازت ݙیندے۔ قومی اسمبلی وچ کل 150 نشستاں ہن جنہاں وچوں 75 تے متذکرہ بالا جماعت دے اراکین ہن۔ قومی انتخابات دا اعلان تے انہاں دی منسوخی مسلسل تھیندی رہی ہے تے ملک وچ حالی تک عام انتخابات نی تھی سڳے۔ ملک وچ قومی سیاست دے بارے آزاد ذرائع موجود نی۔ ستمبر 2001ء وچ حکومت نے تمام نجی پرنٹ میڈیا تے پابندی عائد کر ݙتی تے حکومت تے تنقید کرݨ والے افراد کوں گرفتار کر کے بغیر مقدمے دے قید رکھا ویندا پیا ہے۔ 2004ء وچ امریکی سٹیٹ ڈیپارٹمنٹ نے مذہبی بنیاداں تے امتیازی سلوک دی وجہ توں ارتریا کوں خصوصی فہرست وچ شامل کیتا ہے۔ 2001ء وچ ارتریا وچ انتخابات تھیوݨے ہن لیکن آکھا ڳیا کہ چونکہ ارتریا دا 20 فیصد رقبہ ایتھوپیا دے قبضے وچ ہے جیندی آزادی تک انتخابات معطل رہسن۔

انتظامی تقسیم

ارتریا کوں چھی علاقیاں وچ تقسیم کیتا ڳیا ہے جیہڑے اڳوں مزید اضلاع وچ منقسم ہن۔ آبی خصوصیات دی بنا تے علاقیاں کوں تقسیم کیتا ڳیا ہے۔ ایں طرح ہر ضلعے کوں اپݨی زراعت تے پورا قابو رہندا ہے۔

میڈیا

2009ء وچ پریس دی آزادی دی فہرست وچ ارتریا کوں 175 ممالک وِچ آخری درجہ ݙتا ڳیا ہے۔ شمالی کوریا ایں فہرست وچ ارتریا توں ہک درجہ بہتر ہے۔ بی بی سی دے مطابق ارتریا واحد افریقی ملک ہے جتھاں نجی اخباری میڈیا موجود نی۔