ابو ریحان البیرونی
ابو ریحان محمد بن احمد البیرونی المعروف البیرونی (پیدائش: 4 ستمبر 973ء، وفات: 9 دسمبر 1048ء) ہک بہت بڑے محقق تے سائنس دان ہن۔ اوہ خوارزم دے مضافات وچ ہک قریہ، بیرون وچ پیدا تھئے تے ایندی نسبت نال البیرونی سݙیجے۔ البیرونی، بو علی سینا دے ہم عصر ہن۔ خوارزم وچ البیرونی دے سرپرستاں یعنی آلِ عراق دی حکومت ختم تھئی تاں اس جرجان دی جانب رخت سفر ٻدھا. اتھائیں اپݨی عظیم کتاب "آثار الباقیہ" مکمل کیتی۔ حالات سازگار تھیوݨ تے البیرونی دوبارہ وطن لوٹا تے اتھائیں دربار وچ عظیم سائنسدان بو علی سینا نال ملاقات تھئی۔[١]
علمی تے سائنسی خدمات
لکھوالبیرونی نے ریاضی، علم ہیئت، تاریخ تے جغرافیہ وچ ایسی عمدہ کتاباں لکھیاں جیہڑے ہݨ تک پڑھیاں ویندن ۔ انہاں وچ ”کتاب الہند“ ہے جس وچ البیرونی نے ہندواں دے مذہبی عقائد، انہاں دی تاریخ تے برصغیر پاک و ہند دے جغرافیائی حالات بڑی تحقیق نال لکھے ہن۔ اس کتاب نال ہندؤاں دی تاریخ نال متعلق جیہڑے معلومات حاصل تھیندن انہاں وچ بہت ساری معلومات ایسی ہن جیہڑی ٻیا کتھاؤں حاصل نی تھی سڳدے۔ اس کتاب کوں لکھݨ وچ البیرونی نے بڑی محنت کیتی۔ ہندو برہمن اپݨا علم کہیں ݙوجھے کوں نہ سکھیندے ہن لیکن البیرونی نے کئی سال ہندوستان وچ رہ کے سنسکرت زبان سکھی تے ہندواں دے علوم وچ ایسی مہارت پیدا کیتی کہ برہمن تعجب کرݨ لگے۔ البیرونی دی ہک مشہور کتاب "قانون مسعودی" ہے جیہڑی اس محمود غزنوی دے لڑکے سلطان مسعود دے ناں تے لکھی۔ ایہ علم فلکیات تے ریاضی دی بڑی اہم کتاب ہے۔ اس دی وجہ نال البیرونی کوں ہک عظیم سائنس دان تے ریاضی دان سمجھا ویندا ہے۔ البیرونی نے پنجاب بھر دی سیر کیتی تے "کتاب الہند" تالیف کیتی، علم ہیئت و ریاضی وچ البیرونی کوں مہارت حاصل ہئی۔ انہاں نے ریاضی، علم ہیئت، طبیعیات، تاریخ، تمدن، مذاہب عالم، ارضیات، کیمیا تے جغرافیہ وغیرہ تے ڈیڈھ سو توں زائد کتاباں تے مقالہ جات لکھے۔ البیرونی دے کارنامیاں دے پیش نظر چندر دے ہک دہانے دا نام "البیرونی کریٹر" رکھا گیا ہے۔[٢]
تصنیفات و تالیفات
لکھوالبیرونی نے تاریخ، ریاضی تے فلکیات تے کوئی سو توں زائد تصانیف چھوڑی ہن جنہاں وچ کجھ اہم ایہ ہن :
- کتاب الآثار الباقیہ عن القرون الخالیہ
- کتاب الہند
قانون مسعودی
- کتاب استخراج الاوتار فی الدائرہ۔
- کتاب استیعاب الوجوہ الممکنہ فی صفہ الاسطرلاب۔
- کتاب العمل بالاسطرلاب۔
- کتاب التطبیق الی حرکہ الشمس۔
- کتاب کیفیہ رسوم الہند فی تعلم الحساب۔
- کتاب فی تحقیق منازل القمر۔
- کتاب جلاء الاذہان فی زیج البتانی۔
- کتاب الصیدلہ فی الطب۔
- کتاب رؤیہ الاہلہ۔
- کتاب جدول التقویم۔
- کتاب مفتاح علم الہیئہ۔
- کتاب تہذیف فصول الفرغانی۔
- کتاب ایضاح الادلہ علی کیفیہ سمت القبلہ۔
- کتاب تصور امر الفجر والشفق فی جہہ الشرق والغرب من الافق۔
- کتاب التفہیم لاوائل صناعہ التنجیم۔
- کتاب المسائل الہندسیہ۔
- مقالہ فی تصحیح الطول والعرض لمساکن المعمورہ من الارض۔
حوالے
لکھو- ↑ البیرونی، سلیمان فیاض، ہمدرد فاؤنڈیشن، پاکستان، ص 4-5
- ↑ البیرونی، سلیمان فیاض،ہمدرد فاؤنڈیشن، پاکستان، ص 6-8
- ↑ سید قاسم محمود، انسائیکلوپیڈیا مسلم انڈیا، حصہ 3، صفحہ 155-56، 2006ء۔ شاہکار بک فاؤنڈیشن، لاہور