آ چݨوں رَل یار

آ چݨوں رَل یار

پیلھوں پکیا نی وے

اساݙی مٹھی تے پیاری سرائیکی زبان دے عظیم سرائیکی شاعر حضرت خواجہ غلام فریدؒ دی مشہور کافی ہے ۔ ایں ساری کافی اچ پیلھوں چنݨ ، خاص طور تے رل تے پیلھوں چنݨ دا ذکر ملدے۔

ایں کافی کوں سرائیکی دے ٻہوں سارے گلوکاریں اپݨی اپݨی دِھر تے اپݨی طرز نال چساں گھن گھن تے ڳائے ، اے کافی زبان زد عام ہووݨ دی وجہ توں شہرت دوام دا درجہ حاصل کر چکی ہے ۔ مختلف ادیبیں تے دانشوریں اپݨے اپݨے علم تے اپݨے انداز موجب ایں کافی دا ترجمہ تے تشریح کیتی ہے ۔ ابتدائی طور تے اسلامی سلطنت بہاولپور دے وݙے جج محمد اکبر خان بہاولپور ( جنہاں پوری اسلامی دنیا اچ قادیانیں کوں کافر قرار ݙیوݨ دا فیصلہ سب توں پہلے ) اسلامی تریخ دے حوالے نال ترجمہ کیتا ، جیڑھا جو بہاولپور دے ادبی رسالے ’’ العزیز ‘‘ وچ مارچ تے مئی 1942ء دے شماریں وچ شائع تھیا ۔ کجھ ٻئے لکھاریں ایں کافی دا ترجمہ تصوف دے رنگ اچ کرݨ دی کوشش کیتی پر حقی تے سچی ڳالھ اے ہے جو ’’ آ چݨوں رل یار ‘‘ وچ خواجہ فرید اپݨی مٹی ، اپݨی دھرتی تے اپݨے وسیب دے نال نال انسان دوستی دے عالمگیر جذبے دی ڳالھ کیتی ہے۔

حوراں پریاں ٹولے ٹولے

حسن دیاں ہیلاں برہوں جھولے

راتیں ٹھڈیاں ٹھار

ڳوئلیں تتیاں نی وے

کافی دے ایں بند وچ خواجہ فرید روہی دے ماحول دی منظر کشی کیتی ہے ، روہی کوں بہشت دا نمونہ بݨا تے آکھئے جو اُتھاں حوراں تے پریاں ٹولیں دی صورت اچ موجود ہن تے اپݨے حسن دی ہیل نال راتیں کوں ٹھڈا ٹھار تے برہوں دے جھولے نال ڳوئلیں کوں تتا تے گرم کریندیاں نظر امدن ۔ دوستو ! ہیل ایجھا پیار الفظ اے جیندا مترادف بادِ نسیم وی نی تھی سڳدا جیکر ڳالھ صرف ہیل تے کریندے رہوں تاں ورقے اُتھائیں مُک ویسن۔

لفظ ڳوئلیں دا کیا معنی ہے ؟ ایں سلسلے اچ مولانا عزیز الرحمن اپݨی شرح دیوان فرید اچ لکھئے جو میکوں ایں لحاظ دے معنے دا پتہ نی لڳ سڳیا ، ڈاکٹراں مہر عبدالحق ، مولانا نور احمد فریدی تے دلشاد کلانچوی ہوراں دی ڳالھ کوں کوں ٻنے نی لاتا ۔ اڄ کل لوظ ڳوئلیں تے ماہرین فریدیات وچ زور دار بحث دا سلسلہ جاری ہے ۔ ماہر فریدیات سئیں اکرم قریشی تے پروفیسر شوکت مغل ہوراں اپݨا اپݨا نقطہ نظر پیش کیتے، جݙاں جو ایں لوظ دی تہہ تک خواجہ طاہر محمود کوریجہ وی نی پُجٖ سڳے ۔ البتہ خواجہ فرید فاؤنڈیشن دے جنرل سیکرٹری مجاہد جتوئی اپݨی کتاب ’’ اطوار فرید‘‘ وچ لوظ ڳوئلیں تے اپݨا تحقیقی مضمون پیش کیتے ،ہُݨ فریدیات دے ماہرین مجاہد جتوئی دے مضمون بارے اپݨا نقطہ نظر پیش کریسن ۔ میں سمجھداں جو اے بحث ہک مثبت عمل ہے ۔ ایں بحث کوں جاری رہݨا چہیدے ، خواجہ فرید دے کلام دے ہک ہک لوظ تے ہر زیر زبر تے جدید تے سائنٹیفک انداز نال اونویں بحث ہووݨی چہیدی ہے جیویں سندھی بھرا اپݨے قومی شاعر شاہ عبدالطفی بھٹائی تے کریندے پن ۔ خواجہ فرید دے کلام تے پیام بارے بُتھے پراݨے تے غیر حقیقی نظریات کوں رد کرݨا پوسے ۔ عقیدت تے حقیقت کوں انجو انج کریسوں تاں ول خواجہ فرید دے کلام تے پیغام دا اصلی رنگ تے روپ سامݨے آ سڳسے۔ معافی چہنداں وج ڳالھ لمبی تھی ڳئی ہے ۔ میں عرض کریندا پیا ہم جو کافی ’’ آ چݨوں رل یار‘‘ وچ خواجہ فرید سئیں اپݨے وطن وسیب تے اپݨے ماحول دی ڳالھ کیتی ہے ، محبت الفت ، یگانگت تے رل وسݨ دی ڳالھ کیتی اے ۔ اڄ دی نفسانفسی دے دور اچ جݙاں لوک گڑ وی ہک ٻئے توں لُکا تے کھمدن ۔ خواجہ سئیں سب کوں کھلے عام دعوت ݙتی ہے جو آؤ پیلھوں پک ڳن رل تے پیلھوں چݨوں تے رل تے کھاؤں ۔ وسیع تناظر وچ ڈٹھا ونجٖے تاں اے دعوت یا پیغام صرف پیلھوں چنݨ سانگے نی بلکہ بھلائی چنڳائی تے خیر خواہی دے ہر کم واسطے ہے۔

خواجہ فرید ایں کافی اچ روہی دے جٖال جٖلوٹیں دا ذکر کیتے۔ حوریں تے پریں دا ذکر وی کیتے۔ عشوے تے غمزیں دا ذکر کیتے۔ حسن دے ہیلیں تے برہوں دے جھولیں دا وی ذکر کیتے ۔ پل پل خوشیاں تے دم شادی دا ذکر کیتے۔ پیلھوں ، پیلھوں دے ونکیں تے پیلھوں دے سوہݨے سوہݨے رنگیں دا ذکر کیتے ایندے نال نال ’’ لوکیں سہنس ہزار ‘‘ آکھ تے روہی دھرتی ماء جٖائے انسان کوں وی قطعاً نی بھلئے ۔ اے سب کجھ کیا ہے ؟ میں سمجھدا جو اے سب کجھ خواجہ فرید دی طرفوں ماء دھرتی دے جمادات نباتات تے ماء دھرتی دے انسانیں نال سچی محبت دا مظاہر ہن ۔ ایں حقیقت توں انکار نی کر سڳدا جو جیویں ماء دھرتی نال خواجہ فریدؒ محبت کیتی اے ایویں کہیں نی کیتی ۔ انہاں اپݨے کلام وچ روہی کوں ملک ملہیر ، باغ بہشت تے مشک عنبر نال تشبیہ ݙے تے امرکر چھوڑیئے ۔ دیوان وچ جاہ جاہ تے تہاکوں روہی دی محبت تے عظمت دے اظہار ملسن ، کجھ مثالاں ݙیکھو:۔

وادی ایمن تھل دے چارے

جتھاں بروچل کرہوں قطارے

ککڑے ٹٻڑے ہِن کوہ طور

ٻئی جاہ فرمیندن:۔

ہر ہر قطر آب ہے کوثر

گرد غبار ہے مشک تے عنبر

کرڑ کنڈا شمشاد صنوبر

خار دی شکل بہار دی ہے

خواجہ فرید دی شاعری اپݨی مٹی ، اپݨی دھرتی تے اپݨے وسیب دے نال نال کائنات دے ہر انسان نال محبت کرݨ دا سنہیا تے پیغام ݙیندی اے اڄ  دے بد عہدی ، بد امنی تے دہشت گردی دے دور اچ کلام فرید تے پیام فرید کوں عام کرݨ تے اینکوں دنیا دے کونے کونے تک پُجٖاوݨ دی ٻہوں زیادہ ضرورت ہے ۔ کافی آ چݨوں رل یار دے چھیکڑی بند وچ خواجہ سئیں فرمایا:۔

آیا پیلھوں چنݨ دے سانگے

اوڑک تھیاں فریدݨ وانگے

چھوڑ آرام قرار

ہکیاں ٻکیاں نی وے

خواجہ فرید ایں بند وچ ہک حقیقت بیان کیتی اے ۔ انہاں آکھئے جو روہی دیاں سانولیاں تے سوہݨیاں آیاں تاں پیلھوں چننق سانگے ہن پر روہی دے پر کیف نظارے ݙیکھ کرئیں فرید وانگے بھولیاں چریاں تے ہکیاں ٻکیاں تھی ڳن ۔

میݙے نانا حضور حضرت مولانا یار محمد دھریجہ صاحب، دیو مند مسلک نال تعلق رکھݨ دے باوجود خواجہ فرید سئیں دا کلام وݙی محبت نال پڑھدے ہن تے ٻڈھیپے دے باوجودرتشریح لکھدے رہ ویندے ہن۔ انہاں ایں بند دی تشریح ایں طرح کیتی جو چولستان توں مراد سارا جہان تے پیلھوں چݨݨ والے سارے انسانہن۔ اڄ ایویں لڳدے جو انسان نے اپݨے اصل کم خدا دی عبادت تے اوندی مخلوق نال محبت والے اصل کم کوں چھوڑ تے خواہش دے خداوں دی پوجا شروع کر ݙتی اے ۔ ایں واسطے خواجہ فریدؒ سئیں وانگے سارے انسان ہکے بکے ہن جو کیا کرݨ آئے ہاسے تے کیا پئے کریندوں۔

دوستو، بھیݨ بھراؤ!

سوچ تے اپݨی اپݨی خیال اپݨا اپݨا ، کافی آ چݨوں رل یار بارے عاشق فرید مولانا محمد یار فرید گڑھی شریف والے ، امیر شریعت سید عطا اللہ شاہ بخاری، مقرر بے بدل مولانا خورشید احمد فیضی ظاہر پیر والے اپݨا اپݨا نقطہ نظر پیش کریندے ہن تے اپݨے سحر انگیز خطاب وچ آ چݨوں رل یار دی شرح کرن ہا تاں مجمعے تے ہو دا عالم ہوندا تے ہر اکھ توں ہنجوں دی کݨ مݨ جاری تھی ویندن پر اڄ او کچاری ، صحبتاں تے سنگتاں نظر نی امدیاں۔

دوستو خواجہ فرید دے ہر ہر لفظ ، ہر ہر مصرعے تے ہر ہر کافی کوں ہک وار نی بلکہ ول ول پڑھݨ تے سمجھݨ دی ضرورت اے ۔ کلام فرید معنیں دا سمندر ٹھاٹھا مریندا پے۔ ایں سمندر وچوں علم دے ہیرے موتی لبھݨ دی ضرورت اے ۔ امیر شریعت ایویں ہ آکھیا ہا :۔

سرمہ چشم بخاری را

خاک پائے غلام خواجہ فرید را

حوالہ

معروف سرائیکی لکھاری سئیں ظہور احمد دھریجہ دی کتاب (سرائیکی وسیب) وچوں چوݨ