آئسوٹوپ

ہم جا (isotope) کہیں عنصر دے مختلف انواع کوں آکھا ویندا ہے جنہاں دا جوہری نمبر ہک مگر جوہری کمیت مختلف ہوندی ہے۔ چونکہ کہیں جوہر دے مختلف ہم جا مختلف جوہری اوزان رکھݨ دے باوجود دوری جدول (periodic table) وچ ہک ہی مقام تے رکھے ویندن اس واسطے انہاں کوں ہم جا آکھا ویندا ہے۔ انگریزی وچ ایہ لفظ 1913ء توں استعمال وچ آیا ہے جیہڑا یونانی زبان دے ݙو الفاظ دا مرکب ہے، isos (یکساں / ہم) تے topos (مقام/جگہ/جا)۔

تشریح

ہم جا دراصل فارسی دے الفاظ ہن۔ "ہم" آہدے ہن یکساں یا ہکو جیہا تے "جا" دراصل جائے دا متغیر ہے تے اِس دے معنی ہن جگہ، ہم جا دا مطلب ہے یکساں جگہ۔ چونکہ اتھاں ایہ اسم صفت دی حالت وچ ہے لہٰذا اِس توں مراد اینجھی چیزاں ہن جنہاں دی جگہ یکساں ہوون۔

ہک ایٹم یا جوہر دا جوہری عدد (atomic number) تاں ہک ہی ہوندا ہے لیکن بعض اوقات اس دا کمیتی عدد (mass number) مختلف ہوندا ہے۔ جس کوں اس جوہر دا ہم جا آہدے ہن، جبکہ اس مظہر کوں ہمجائیت (isotopy) آہدے ہن۔ ایویں تݙاں تھیندا ہے جیہڑلے ہک ہی عنصر دے جواہر وچ مرکزے (نیوکلیئس) وچ موجود بے بار دے برقياں یعنی متعادلاں ( نیوٹرانز، واحد متعادلہ / نیوٹرون) دی تعداد بدلدی ہے۔ مثلا آبگر دے ترے ہم جا ہن۔ جنہاں دے ناں پروٹئیم، ڈوریٹئیم تے ٹریٹئم ہن۔ اس دے علاوہ وی قدرتی طور تے تقریباًًً ہر عنصر دے ہک توں زیادہ ہم جا ہوندے ہن۔