فلسفہ

فلسفہ ہک ایجھاں علم ہے جیرھا کہیں شے کوں عقل تے استدلال دی بنیاد تے ݙیکھݨ تے سمجھݨ دی کوشش کریندے. دنیا دے ہر ہک کونے تے خطے وچ مختلف فلسفی ڄمدے ریہن. جنہیں آپݨی عقل تے سمجھ نال علم تے حکمت دے موتی ݙتن.

دنیا دے فلسفیں کوں ایں ونڈیا ویندے

سرائیکی فلسفہ:

چلھ دی خیرتےکل دی خیر حمید اصغر شاہین دی فکر دے مطابق

ترجمہ:سیف اللہ بیقرار

1_سرائیکی قومی ریاست کیوں؟

کہیں وی قوم کیتے ہِک اجتماعی گھر ضروری اے تےہرگھردا ہِک جغرافیہ ضروری اے تےہرگھردا اُبھوں ،لموں ،پُوادُوں تے پَچادوں ڳَوانڈھ اچ گھر ہوندِن یعنی سرائیکستان دے نیڑے تیڑے کوئی گھر یا اجتماعی ریاستاں ہن اُنہاں دی وی کوئی مشترک سُنڄاݨ ہیے ڄئیں ویلہے سرائیکستان دی قومی ریاست دی ڳال آندی اے تاں او سرائیکستان اچ رہوݨ آلیاں دا گھر سمجا ویسی تےگھر دی کار اُوں گھر دے رہوݨ آلیاں کوُں اقتدار اعلیٰ تے اُوں گھر دے وسائل منقولہ تے غیر منقولہ تے اختیار حاصل ہوسی _سرائیکستان دے ڳَوانڈھ اچ پشتون جیندے گھر کوُں پختونخوا آہدن بلوچاں دے گھر کوُں بلوچستان آکھا ویندے سندھی جیندے گھر کوُں سندھ آکھدن تے پنجاپی جیندے گھر کوُں پنجاپ آہدن سرائیکستان سرائیکی بطور قوم اِنہاں دے وچالے موجود تاں ہن لیکن اِنہاں دا کوئی مخصوص گھر کوئے نی بلکہ اِنہاں دے جغرافیے دے گھر دی حدود اچ پنجاپیاں تے پشتوناں قبضہ کیتا ہویا اے _اِنہاں دی آپݨی اَنج شناخت ،زبان تے ثقافت ہووݨ دے باوجود سرائیکیاں کوُں حکمرانی دی سطح تے بطور حصہ دار تسلیم نی کیتا ویندا ایں ڳالوں چھی کروڑ انساناں نے آپݨی سُنڄاݨ آپݨی واپرس (ثقافت) آپݨی جغرافیائی ملکیت دی حفاظت کیتے ہِک اجتماعی جدوجہد دا فیصلہ کیتے ڄئیں ڳالوں اِنہاں کوُں ہِک تنظیم "سرائیکستان قومی موومنٹ" بݨاوݨی پَئے ڳئی اے تے اے ناں اِنہاں ایں کیتے تجویز کیتے کہ جے سرائیکی قومی موومنٹ ہوندا تاں وَت ایں مخصوص خطے اچ صرف سرائیکیاں کوں اجتماعی حقوق حاصل ہوون ہا سرائیکستان قومی موومنٹ دی وجہ توں ایں خطے اچ رہوݨ آلیاں ساریاں قوماں چاہےاوگھر وچ کوئی وی زبان ٻولیندے ہوون ،اُنہاں دا کوئی عقیدہ اے،کوئی رنگ اے یا کوئی نسل ہووے اُنہاں کوں وی ایں خطے رہوݨ دا پورا حق حاصل اے بشرطیکہ او ݙوجھیاں اقلیتاں مثلاً او نسلی ہوون ،لسانی ہوون یا مذہبی ہوون او وی اکثریت دے حق کوں مَنیندیاں ہوون تے سرائیکستان دی قومیتی ریاست دیاں وفادار ہوون کہئں دیاں آلہٖ کار نہ ہوون ایں ڳالوں سرائیکستان قومی موومنٹ دا بنیادی فلسفہ ریاست "چُلھ دی خیر تاں کل دی خیر" ماں دی جھولی توں شروع تھیندے _ڄمدے ویلہے ٻَچہ ننگا انسان ڄَمدے اوں دے عقیدے شناخ اُوندے والدین کریندن،مسلمان ٻچے دے کیتے اوندے کَن اچ بانگ ݙیویندی اے لیکن بُکھ دے کیتے ٻَچہ چیکدے مآ کھیر دا بندوبست کریندی اے لیکن جونہی چیکݨ،پٹݨ دی بجائے اظہار دا وقت آندے تاں ٻال بغیر کہئں اُستاد دے آپݨے ماحول دی ٻولی قبول کرتے اظہار کرݨ لڳ ویندے اتھاؤں اے ثقافتی زندگی شروع تھیندی اے اوندی ݙوجھی عادت یعنی فطرت ثانیہ بݨ ویندی اے تے مذہب وی اوندی ثقافت دا حصہ ہوندے _جے گھرا پیو ، مآ نماز پڑھدے تاں ٻچہ اُوکوں بطور ثقافت قبول کر گھندے _جیویں ،کھاوݨ ،پیوݨ ،دھاوݨ ،اُٹھݨ ،ٻہݨ آپݨی مآ کولوں حق منگݨ ،بھاوݨاں لباس ،کھٹڑا ،ڳاوݨ ،وَڄاوَݨ ،شادی دیاں رسماں پیو مآ دا آپت اچ اجتماعی تعلق تے وَت ٻچہ گھرتوں ٻاہر نکلدے تاں اُوکوں ݙوجھے گھراں دے ٻالاں ونکو ونک دے عبادت خانے ،مختلف تعلیمی ادارے ،ٹرانسپورٹ دے ذرائع ،گٹر ڳلی داماحول سب نال واسطہ پوندے اتھاؤں کولوں اُوندی اجتماعی ثقافت تے اجتماعی شعور کوُں ودھارا مِلدے ڳلی تُوں سڑک ،سڑک تُوں محلہ ،محلے تُوں شہر ،شہر تُوں وسیب وَت اجتماعی ریاست نال جُڑ دے تے وݙا تھیندے جوان تھی کے اُوندا مالک بݨدے یا بݨدی اے لیکن وَت وی گھردی اہمیت تے مآ دی جھولی دی اہمیت نی مُکدی

کیوں جو مآ ہِک ایجھاں رشتہ اے جیندا اولاد دے عقیدے نال کوئی تعلق نہیں مآ دی ممتانال اے چاہے ٻچے داکوئی وی عقیدہ ہووے،کُئی وی کردار ہووے مآ دی محبت اچ کمی نی آندی گھر ہک بنیادی ریاست اے جونظام کوں چلاوݨ دی تربیت ڳاہ ہیے_ ڄݙاں اجتماعی ریاست ،انتظامی یامکل داکردار مآ آلا ہوسی ،مترائی آلا نہ ہوسی تاں وَت ریاست تے ملک اچ امن ہوسی، محرومی دا احساس نہ ہوسی ،ٻچے آپت اچ تقسیم نہ ہوسن گھر دا اجتماعی نظام چلدا رہسی _اگر ونڈارے چہ کتھائیں وانج ہوسی تاں وَت کئی ناواں دی سُنڄاپ دے وچالے گھراں دی وَنڈ وی لازمی ہوسی ،ایں حالات اچ سرائیکستان دے لوک آپݨی ریاست چاہندن جوکہ موجودہ ملک اچ جغرافیائی طور تے مرکز اچ واقع ہیے تے ایندے چواں پاسوں ݙوجھیاں قوماں دے گھر تے ریاستاں واقع ہن _یعنی ساݙے پشتون تے پنجاپی ڳَوانڈھیاں نے ساݙے جغرافیے تے قبضہ کیتا ہویا اے _نہ ساݙے جغرافیائی حق کوں تسلیم کریندن نہ ناجائز قبضہ چھوڑیندن تے نہ ای ساݙی ثقافتی تے لسانی حیثیت کوں منیندن یعنی او ساݙے بنیادی انسانی حقوق جہرے اللہ تعالیٰ نے ساکوں مآدی جھولی دی حیثیت اچ فطرت دے طور تے دان کیتن _جیویں جو ڄَمݨاں مٹی چوں تھئے ،جَݙاں اساں عبادت ݙو تھئے ہیں تاں خدا دے تصور دے باوجود سجدہ زمین تے کرݨاں پئے آذان عربی اچ ݙتی ڳئ اُوندے معنے فطری زبان سرائیکی اچ سمجھا ئے ڳئے ،مَرݨ تے دفن دے ویلہے وَت مٹی نصیب تھئ یعنی گھر ݙیس تے اُوندے نال محبت! لسانیت بطور شناخ انسان دی فطرت اے،جہرا ٻولیاں (لسانیت) کولوں نفرت کریندے او فطرت دا باغی اے او انسان نی کُئ ٻئی شئے تھی سڳدے _

ٻس! ایہو انسانی بقا کیتے سرائیکستان قومی موومنٹ دا بنیادی فلسفہ اے تے سرائیکستان دے قیام کیتے سرائیکستان قومی موومنٹ ایندی بنیادی ضرورت اے

2_ریاست تے صوبے دافرق

ریاست جیندا تصورمآدی جھولی دی صورت اچ پیش کیتا ڳئے او ای انسانی بنیاداں کیتے اجتماعی تحفظ دی ضمانت ݙے سڳدے جہرا جوشعوری عمل دے نتیجے اچ انسانی فطرت دے ٻہوں قریب اے ایجھیں ریاست دیاں لسانی ،ثقافتی تے مذہبی ڄَڑھاں پکیاں ہوندن جےکر مختلف ریاستاں مل کے اجتماعی طور تے جیوݨاں چاہندیاں ہوون تاں او آپت اچ عمران معاہدہ کریندن کہ او کہڑے شرائط تے اکٹھے رہسن_انہاندی اجتماعی شناخت دا ناں فیڈریشن ،کنفیڈریشن ہوسی یا کجھ وی ہوسگدے جہرا او پسند کریندن فیڈریشن کنفیڈریشن کوں چلاوݨ کیتے ریاستاں فنڈکیویں پیدا کریسن _فیڈریشن کنفیڈریشن دے سربراہ دی چُوݨ کیجھیں ہوسی انتظامی ڈھانچہ کیجھاں ہوسی _ریاستاں اندرونی طور تے آپݨے نظام دا تعین خود کریندن یعنی اختیارات ریاستاں تے اُوندے وچ رہوݨ آلیاں قوماں مرکز کوں رضاکارانہ طورتے حوالے کریندن جبکہ صوبے دی صورتِ اچ اختیارات مرکز تقسیم کریندے تے مرکز کوں قانون سازی وچ وی صوبیاں تُوں برتری حاصل ہوندی اے،مرکزداہک جعلی تصور ہوندے او آپݨی لوڑدے تحت انتظامی ہونٹ کوں اختیارات تفویض کریندے،وسائل مہیا کریندے تے جہریلے چاہندے اختیار وَلا کھس گھندے تے ایہو کُجھ پاکستان اچ بݨݨ توں گھن کراہیں ہُݨ تائیں تھیندا آندے_سندھیاں ،بلوچاں ،پشتوناں دے انتظامی ہونٹ تاں موجود ہن لیکن اوہے انتظامی ہونٹ بغیر کہئں بنیادی حقوق دےسب تُوں زیادہ انتشار دا شکار ہݨ _پشتوناں تے بلوچاں تے بمباریاں تھیندیاں پَئن تے سندھی سڑکاں تے اختجاج کھڑے کریندن قیام پاکستان تُوں گھن کے اَڄ تائیں اندرونی تے بیرونی مہاجراں دا مسئلہ مُکݨ اچوں نی پیا آندا ٻاہروں دی مداخلت ،جمہوریت تے مذہب دے ناں تے جاری اے مرکزبیرونی طاقتاں داآلہ کار بݨا کھڑے_قوماں قومی ریاستاں دے بغیر انتظامی یونٹاں دی وجہ توں غلام بݨیاں ہوئ ایں کیتے سرائیکستان قومی موومنٹ ریاست دی ڳال کریندی اے. ،تاکہ قوماں پشتون ،بلوچ،سندھی،پنجاپی تےسرائیکی بطور قوم مل کے نواں عمران معاہدہ کرن،جیندے کیتے دستور ساز اسمبلی دے الیکشن ضروری ہن،تاکہ دستور ساز اسمبلی دستور بݨا کے آپݨی آپ اچ ختم تھی ونڄے تےوَت قانون سازاسمبلی دے الیکشن کیتے ونڄن الیکشن دے نتیجے بݨݨ آلی حکومت دستور دے مطابق عمل درآمدکرائے تاکہ لوکاں دے بݨیادی انسانی حقوق،روٹی ،کپڑا "صوبہ تے ریاست دافرق"

ریاست جیندا تصورمآدی جھولی دی صورت اچ پیش کیتا ڳئے او ای انسانی بنیاداں کیتے اجتماعی تحفظ دی ضمانت ݙے سڳدے جہرا جوشعوری عمل دے نتیجے اچ انسانی فطرت دے ٻہوں قریب اے ایجھیں ریاست دیاں لسانی ،ثقافتی تے مذہبی ڄَڑھاں پکیاں ہوندن جےکر مختلف ریاستاں مل کے اجتماعی طور تے جیوݨاں چاہندیاں ہوون تاں او آپت اچ عمران معاہدہ کریندن کہ او کہڑے شرائط تے اکٹھے رہسن_انہاندی اجتماعی شناخت دا ناں فیڈریشن ،کنفیڈریشن ہوسی یا کجھ وی ہوسگدے جہرا او پسند کریندن فیڈریشن کنفیڈریشن کوں چلاوݨ کیتے ریاستاں فنڈکیویں پیدا کریسن _فیڈریشن کنفیڈریشن دے سربراہ دی چُوݨ کیجھیں ہوسی انتظامی ڈھانچہ کیجھاں ہوسی _ریاستاں اندرونی طور تے آپݨے نظام دا تعین خود کریندن یعنی اختیارات ریاستاں تے اُوندے وچ رہوݨ آلیاں قوماں مرکز کوں رضاکارانہ طورتے حوالے کریندن جبکہ صوبے دی صورتِ اچ اختیارات مرکز تقسیم کریندے تے مرکز کوں قانون سازی وچ وی صوبیاں تُوں برتری حاصل ہوندی اے،مرکزداہک جعلی تصور ہوندے او آپݨی لوڑدے تحت انتظامی ہونٹ کوں اختیارات تفویض کریندے،وسائل مہیا کریندے تے جہریلے چاہندے اختیار وَلا کھس گھندے تے ایہو کُجھ پاکستان اچ بݨݨ توں گھن کراہیں ہُݨ تائیں تھیندا آندے_سندھیاں ،بلوچاں ،پشتوناں دے انتظامی ہونٹ تاں موجود ہن لیکن اوہے انتظامی ہونٹ بغیر کہئں بنیادی حقوق دےسب تُوں زیادہ انتشار دا شکار ہݨ _پشتوناں تے بلوچاں تے بمباریاں تھیندیاں پَئن تے سندھی سڑکاں تے اختجاج کھڑے کریندن قیام پاکستان تُوں گھن کے اَڄ تائیں اندرونی تے بیرونی مہاجراں دا مسئلہ مُکݨ اچوں نی پیا آندا ٻاہروں دی مداخلت ،جمہوریت تے مذہب دے ناں تے جاری اے مرکزبیرونی طاقتاں داآلہ کار بݨا کھڑے_قوماں قومی ریاستاں دے بغیر انتظامی یونٹاں دی وجہ توں غلام بݨیاں ہوئ ایں کیتے سرائیکستان قومی موومنٹ ریاست دی ڳال کریندی اے. ،تاکہ قوماں پشتون ،بلوچ،سندھی،پنجاپی تےسرائیکی بطور قوم مل کے نواں عمران معاہدہ کرن،جیندے کیتے دستور ساز اسمبلی دے الیکشن ضروری ہن،تاکہ دستور ساز اسمبلی دستور بݨا کے آپݨی آپ اچ ختم تھی ونڄے تےوَت قانون سازاسمبلی دے الیکشن کیتے ونڄن الیکشن دے نتیجے بݨݨ آلی حکومت دستور دے مطابق عمل درآمدکرائے تاکہ لوکاں دے بݨیادی انسانی حقوق روٹی ،کپڑا،مکان،علاج معالجہ سستاانصاف،بیروزگاری،تعلیم،مذاہب دا احترام،ثقافت تے زباناں دے احترام دی ریاست ضمانت ݙیو ے_